باکتري چيست ؟
باکتريها گروهي از موجودات تک ياختهاي ذره بيني هستند که پوشش بيروني نسبتا ضخيمي آنها را احاطه کرده است. اين موجودات ساختار سادهاي دارند و به گروه پروکاريوتها تعلق دارند.
در عمل باکتريهايي که داراي خواص يکساني باشند بندرت يافت ميشوند، حتي باکتريهايي که از يک سلول منشا ميگيرند ممکن است از نظر يک يا چند صفت با يکديگر متفاوت باشند. اين تفاوتها نتيجه تغييراتي است که به علت جهش ژني يا موتاسيون در سلولهاي باکتريايي پديد ميآيد. اين باکتريهاي تغيير يافته ، موتانت Mutant ناميده ميشوند که از نظر بعضي از خواص نظير ساختمان آنتي ژن ، حساسيت در مقابل آنتي بيوتيکها و ... با ساير باکتريهاي مشابه اختلاف دارند.

سهولت تغييرپذيري در باکتريها مربوط به سرعت تقسيم آنهاست. زمان تقسيم يا مدت زماني که براي توليد يک سلول جديد در باکتريها لازم است، حدود 2 دقيقه و در مورد انسان 20 سال است. مثلا يک سلول باکتري در مدت 18 ساعت 54 نسل بوجود ميآورد. درحاليکه براي ايجاد همين تعداد نسل انسان بيش از 1000 سال زمان لازم است. پس جهش ژني در باکتريها نسبت به موجودات عالي خيلي سريع و قابل ملاحظه است.

در کره خاکي تنها دو نوع سلول توسط کليه ارگانيسمهاي زنده توليد ميشود. سلولهاي پروکاريوت (يا هسته ابتدايي). در اين گروه هسته ، فاقد غشا است و شامل کليه باکتريهاست. پروکاريوتها شامل يوباکتريها (باکتريهاي حقيقي) و آرکئي باکترها (باکتريهاي قديمي) است. اما گروه ديگر يوکاريوتها هستند که داراي غشاي هسته و هسته حقيقي ميباشند. اينگونه هسته در تمام ارگانيسمهاي ديگر مانند Algae (جلبکها) Fungi (قارچها) ، پروتوزوئرها (protozoa) و گياهان (Plant) و جانوران (Animals) يافت ميشود. پاتوژنهاي انساني تنها در ميان يوباکتريها يافت ميشوند.

از نظر محتويات سلولي ، باکتريها سلولهاي سادهاي هستند. ساختمان اصلي سيتوپلاسم آنها شامل شبکه فيبريلي کروماتين مرکزي يا نوکلئوتيد (Nucleoid) ميباشد که توسط سيتوپلاسم بيشکل حاوي ريبوزومها احاطه شدهاست. اجسام انکلوزيون سيتوپلاسمي يا گرانولهاي ذخيره انرژي ، بسته به گونههاي باکتري ماهيت شيميايي متفاوتي دارند و مقدار آنها به مرحله رشد و محيط بستگي دارد. بعضي از ساختمانهاي سلولي از قبيل آندوسپورها فقط به تعداد کمي از باکتريها محدود ميشوند.

اين باکتريها رشته مانند و اغلب غلافدار هستند و اغلب اوقات شاخههاي حقيقي ايجاد کرده ، ميسليوم تشکيل ميدهند و چون تشکيلات منشعب ايجاد ميکنند، لذا اکتينوميست ناميده ميشوند. بنابراين باکتريها از نظر شکل به 6 گروه گرد ، دراز ، خميده ، مارپيچي ، فنري و منشعب تقسيم ميشوند.

فيلامانهاي پروتئيني به طول و قطر يکنواخت ميباشند و موجب تحرک شبيه به شناي سريع و مستقل اغلب باکتريها پاتوژنيک ميگردند فلاژل در سه قسمت فيلامان ، قلاب و جسم پايه تشکيل شده است. پايه فلاژل در غشاي پلاسمايي قرار گرفته است. لنگرگاه و تعداد فلاژل در باکتريها فرق خواهد کرد.

هسته سلول را ميتوان بعد از رنگ آميزي اختصاصي با ميکروسکوپ نوري مشاهده کرد. در مقايسه با سلولهاي عالي مواد ژنتيکي باکتريها و ساير سلولهاي پست پراکنده ، ساده و بدون پوشش و کروموزوم حلقوي است غشاي هسته وجود ندارد و کروموزوم به مزوزوم فرورفته در غشاي سيتوپلاسمي چسبيده است. در سالهاي اخير پروتئينهاي شبيه هيستون در باکتريها کشف شده است که احتمالا نقش مشابه هيستونها را در کروماتينهاي سلولهاي يوکاريوت ايفا ميکنند.

بيش از 50 درصد پروتئين سلول در سيتوپلاسم قرار دارد و آنزيمهاي متابوليسمي راههاي گليکوليز و بسياري از آنزيمهاي چرخه کربس ، انواع کاتالازها ، دهيدروژنازها ، و مواد حد واسط چرخه هاي متابوليکي در سيتوپلاسم وجود دارد. روابط اتمي ، يوني و الکتروني بين ترکيبهاي مختلف سيتوپلاسمي با نظم خاص فعاليتهاي حياتي را ظاهر ميسازد.

پوشش سلول (Cellenvelope)

غشاي سيتوپلاسمي غشاي داخلي نيز ناميده ميشود. غشاي سيتوپلاسمي باکتريها مشخص بوده و از فسفو ليپيد و پروتئين ساخته شده است. اين غشا در پروکاريوتها از غشاي سيتوپلاسمي در يوکاريوتها به علت نداشتن استرول متمايز ميشود. چينخوردگيهاي غشاي سيتوپلاسمي به درون سلول ساختارهاي ويژهاي به نام مزوزوم ايجاد ميکند که کروموزومهاي باکتريها به مزوزومها متصل هستند. غشا همچنين به عنوان يک سد اسمزي براي سلول عمل ميکند و داراي سيتوپلاسم انتقال دهنده براي مواد محلول است و انتقال توليدات سلولي را در مقابل با محيط خارج سلولي تنظيم ميکنند.

باکتريها به روشهاي تقسيم مستقيم ، آميختگي ، قطعه قطعه شدن يا بوسيله کنيدي و همچنين جوانه زدن تکثير مييابند. برخي باکتريها توانايي ايجاد هاگ دروني را دارند. هاگ سبب مقاومت باکتري در برابر عوامل نامساعد محيط ميشود. هر باکتري فقط يک هاگ ميسازد و از هر هاگ يک باکتري بوجود مي آيد.