بتا کاروتن ؛ ضد سرطاني قوي
بتا کاروتن يکي از پرو ويتامين هايي است که براي پيشگيري از ابتلا به انواع بيماري ها از جمله بيماري هاي قلبي و سرطان ها مؤثر مي باشد. اگر روزانه غذاهايي که داراي اين پرو ويتامين هستند را نخوريد، ممکن است خطر ابتلاي شما به بيماري هاي قلبي عروقي و برخي انواع سرطان ها افزايش يابد؛ سرطان هاي روده، معده، ريه و گردن رحم از اين سرطان ها هستند.
به علاوه اگر ذخيره ي بتا کاروتن در بدن شما کافي نباشد، توان سيستم ايمني شما براي مقابله با عوامل بيماري زا کاهش مي يابد که به اين ترتيب ممکن است در معرض ابتلا به انواع عفونت ها قرار بگيريد.
سبزي هايي که به رنگ سبز تيره، زرد تيره و نارنجي هستند، سرشار از بتا کاروتن مي باشند. علاوه بر اين چربي و کالري کمي در خود دارند. هر قدر رنگ سبز، زرد يا نارنجي سبزي يا ميوه اي تيره تر باشد، بتا کاروتن بيشتري در خود دارد.
شما بايد حداقل روزي يک سروينگ يا واحد از سبزي هاي به رنگ سبز يا نارنجي تيره بخوريد و 4 واحد ديگر از بقيه ميوه ها و سبزي ها را نيز ميل کنيد. سطح بتا کاروتن در خون با تغيير در رژيم غذايي کم و زياد مي شود.
نقش آنتي اکسيداني بتا کاروتن:
بتاکاروتن بهعنوان ماده ي پيشساز ويتامين A و محلول در چربي در بدن شناخته مي شود که در مواد غذايي گياهي وجود دارد. بتاکاروتن يکي از مواد آنتي اکسيداني قوي به شمار مي رود که از توليد راديکالهاي آزاد اکسيژن در بدن جلوگيري مي کند و از اين رو در بدن عمل کرد مستقل از ويتامين A دارد.
راديکال هاي آزاد اکسيژن گونهاي از واکنشهاي سريع و پايدار هستند که طي روند متابوليک طبيعي بدن و به علت قرار گرفتن در معرض منابع خارجي مثل دود سيگار، مواد سميمحيطي و نور ماوراي بنفش در بدن توليد مي شوند و مي توانند مخاطرات زيادي براي سلامت انسان ايجاد کنند.
راديکالهاي آزاد قادر هستند پروتئين و چربيهاي غشاي سلولها را تخريب کنند. بيماريهايي مانند سرطان، بيماريهاي قلبي عروقي، سکتههاي مغزي و قلبي، کاتاراکت(آب مرواريد)، بيماري پارکينسون، اختلال هماهنگي حسي و حرکتي در سيستم عصبي و روماتيسم مفصلي، نمونههايي از مشکلاتي است که در اثر راديکال هاي آزاد ايجاد ميشود. بتاکاروتن در مقابلاين مشکلات اثر حفاظتي دارد.
در چند بررسي باليني نشان داده شده است که در بيش از 50 درصد بيماراني که علايم پيش سرطاني، مثل لکههاي سفيد روي مخاط دهان، دارند، بتاکاروتن نقش برگرداننده دارد. در چند مطالعه ديگر روي بيماراني که زخم هاي پيش سرطاني در ناحيه شش ها داشته اند نيز برگشت مشابهي به عمل بتاکاروتن به اثبات رسيده است.
مقادير مورد نياز:
چون بدن قادر به ساختن بتاکاروتن نيست بنابراين به منابع خارجي آن نيازمند است. مقادير توصيه شده روزانه ي بتاکاروتن براي مردان 6 ميلي گرم و براي زنان 8/4 ميلي گرم است.
در دوران بارداري و شيردهي ميزان نياز افزايش مييابد.
بهطور متوسط يک دوم تا يک سوم ويتامين A ي رژيم غذايي از بتاکاروتن تامين مي شود.
اگر به توصيههاي انجمن ملي سرطان آمريکا عمل کنيم بايد نسبت بتاکاروتن به ويتامين A در رژيم غذايي حدود 9 به 1 باشد.
منابع غذايي بتاکاروتن:
همان طور که در بالا ذکر شد، منابع غذايي غني بتاکاروتن شامل سبزي هاي زرد و نارنجي و ميوهها و سبزيهاي داراي برگ سبز تيره هستند. بتاکاروتن موجود در ميوهها و سبزي ها بسته به گونه آن ها، فصل، طول مدت نگهداري، موقعيت رشد و درجه رسيدگي آن ها متغير است.
هويج، کدو حلوايي، فلفل دلمهاي زرد و قرمز، گوجه فرنگي، برگهاي سبز تيره کاهو، چغندر، اسفناج، هلو، شليل، آلو، زردآلو، گرمک، طالبي، انبه، خرمالو و نارنگي از جمله منابع غذايي عمده ي بتاکاروتن هستند.
بتاکاروتن به علت عمل آنزيم و در معرض نور و اکسيژن قرار گرفتن، برخي از فعاليت هايش را در مواد غذايي در طي نگهداري آن ها از دست مي دهد. از دست دادن آب سبزي ها و ميوهها به طور عمده فعاليت بيولوژيکي بتاکاروتن را کاهش مي دهد؛ اما منجمد کردن مواد غذايي پايداري بتاکاروتن را کاهش نميدهد.
از نظر جذب، عوامل زيادي در رژيم غذايي از جمله چربي ها و پروتئين، جذب بتاکاروتن را تحت تاثير قرار مي دهند. تقريبا 10 تا 50 درصد از کل بتاکاروتن مصرفي در مجراي گوارشي جذب مي شود. در ديواره روده کوچک بتاکاروتن به وسيله آنزيم دي اکسيژناز به ويتامين A (رتينول) تبديل ميشود. وقتي دريافت بتاکاروتن از رژيم غذايي زياد مي شود، ميزان جذب آن کاهش مي يابد. اگر فردي ويتامين A کافي داشته باشد، تبديل بتاکاروتن کاهش مييابد. بنابراين، بتاکاروتن يک منبع خوب ويتامين A براي بدن به شمار مي رود.
افراد در معرض خطر:
برخي از افراد بيشتر در معرض خطر کمبود بتاکاروتن قرار دارند. براي مثال پايين بودن سطح بتاکاروتن خون در افراد سيگاري و کساني که داروهاي کاهش دهنده فشار خون و يا قرص هاي ضد بارداري مصرف مي کنند، گزارش شده است.
زياده روي در مصرف کاروتن:
بتاکاروتن اضافي بهطور عمده در بافتهاي چربي بدن ذخيره مي شود و بهطور مستمر تبديل به ويتامين A مي شود. اما مصرف زيادتر از معمول آن مي تواند موجب هايپرکاروتنوئيد بشود که طي آن رنگ پوست به خصوص در کف دست و پاها زرد رنگ ميشود، امااين رنگ زرد پوست در زماني که مصرف آن کاهش يافته و يا قطع مي شود، برطرف ميشود.
مطالعاتي که در انسان براي ارزيابي ايمني بتاکاروتن انجام شده است نشان داده است در افرادي که روزانه 50 تا 80 ميلي گرم بتاکاروتن مصرف مي کردند، آثار مضر مشاهده نمي شود و نتيجه گرفته شده که بتاکاروتن براي انسان يک ماده غير سمي است.
بتا کاروتن در صنايع غذايي:
در صنايع غذايي بتاکاروتن به عنوان رنگ خوراکي و منبع ويتامين  A، به محصولات غذايي از جمله روغنهاي خوراکي، غلات و نوشيدني ها اضافه مي شود.
کره، مارگارين و آب ميوههاي صنعتي اغلب با بتاکاروتن غني ميشوند.
فرآوري: مريم مراديان نيري – کارشناس تغذيه تبيان
منابع:
هفته نامه ي سلامت
ماهنامه ي دنياي تغذيه