شاید بارها و بارها برایتان این سوال پیش ‌آید که وقتی فرد، دچار عارضه یا اختلال فرسودگی یا خستگی شغلی شد، آیا راهی برای رهایی او از این وضع بیماری‌زا وجود دارد؟ خوشبختانه پاسخ این سوال مثبت است و شواهد و یافته‌های جدید علمی نشان می‌دهد که امکان بهبود و بازگشت سلامتی به فرد وجود دارد. با ارائه کمک‌های مناسب، فرد می‌تواند از فرسودگی جسم و روانی رهایی یابد. اگر از میزان فشارهای روانی وارد بر افراد کاسته شود، اگر افراد مبتلا به فرسودگی شغلی مورد حمایت سرپرست واحد محل کار خود، همکاران، دوستان و آشنایان قرار گیرند و اگر این افراد برای خود تفریحات سالم و سرگرمی‌های خارج از محل کار داشته باشند، حداقل بعضی از آنان نگرش‌های مثبتی نسبت به کار خود پیدا می‌کنند و بهره‌وری آنان مانند سابق بهینه می‌شود. البته باید در نظر داشت که این ترمیم یا بازتوانی در شرایطی حاصل می‌شود که فرد به خود کمک کند و با به کارگیری راهبردهای درست، خود را از دام فرسودگی شغلی نجات دهد. به هر حال، باید دانست که همه روش‌هایی که برای کاهش فشار روانی به کار گرفته می‌شود، جهت مقابله و پیش‌گیری از فرسودگی شغلی، مناسب نیستند.

راهبردهای فردی کنار آمدن :

در صورتی که شما از فرسودگی شغلی در رنج هستید یا قصد دارید از ابتلای آن جلوگیری کنید، می‌توانید اقدامات زیر را انجام دهید:

1- در صورت امکان شرایط فیزیکی یا روانی کار خود را تغییر دهید و چنانچه قادر به ایجاد چنین تغییراتی نیستید، بعضی از رفتارهای خود را تغییر دهید و مسئولیتی را که از عهده انجام دادن آن بر نمی‌آیید، قبول نکنید.

2- از برنامه‌های متنوع برای بهبود وضعیت بدنی خود استفاده کنید و اوقات خاصی از شبانه روز را به ورزش کردن اختصاص دهید و همراه آن، از برنامه‌های غذایی مناسب استفاده کنید. بدین‌ترتیب مقاومت بدن شما در مقابل فرسودگی ناشی از فشارهای روانی مربوط به کار و خستگی شغلی کاهش می‌یابد. هر چند به درستی مشخص نشده است که ورزش کردن باعث تسکین نشانه‌های فیزیولوژیک ناشی از فرسودگی شغلی می‌شود یا این که اثرات مثبت آن اساساً جنبه روانی دارد به هر حال می‌دانیم که برای شما مفید است و حتماً آن را جزو برنامه روزانه خود منظور کنید.

3- اگر از روش‌های خاص آرمیدگی (ریلکسیشن) استفاده کنید، در همان جلسه اول متوجه خواهید شد که تا چه میزان در ایجاد آرامش برای شما، موثر واقع می‌شود. تاکنون برای ایجاد حالت آرمیدگی روش‌های گوناگونی معرفی شده است (مثل آموزش نظام‌دار آرمیدگی، مراقبه و ...). شما می‌توانید ضمن آشنایی با این روش‌ها از طریق شرکت در جلسات آموزشی و کارگاه‌های آموزشی شیوه‌های مقابله با فشار روانی و تا آن میزان که وقت به شما اجازه می‌دهد، حتی برای چند لحظه در محیط در محیط کار خود این شیوه‌ها را به کار گیرید.

4- اگر روش‌های بهتر و اثر بخش‌تر انجام دادن کار‌ها را بیاموزید، در وقت و نیروی مصرفی شما صرفه‌جویی می‌شود. به یاد داشته باشید که همیشه روش بهتری برای انجام دادن هر کار وجود دارد که شما هنوز آن را بلد نیستید!

5- در نهایت، در صورتی که همه فنون پیشنهادی را به کار گرفتید و در مورد شما کم اثر بود، می‌توانید به‌طور موقت یا دائم، کار یا شغل خود را تغییر دهید و به کار دیگری بپردازید.

6- برای رفع خستگی کارگران می‌شود در کار روزانه آنها تغییراتی داد و با جا به جا کردن آنها تنوعی در کارشان به وجود آورد که البته این تنوع باید طبق اصول و برنامه صحیح انجام پذیرد. همچنین می‌توان محیط‌های مناسب کارگری به‌وجود آورد و با تنظیم برنامه‌های تفریحی و دسته‌جمعی از خستگی روزانه آنها کاست.

برخی داروها می‌توان بهره جست؛ خواب کافی و بازگشت به طبیعت نیز در این امر کمک کننده است.

راهبردهای سازمانی کنار آمدن

یکی از وظایف مدیریت هر سازمان آن است که موجباتی را فراهم آورد تا فشارهای وارد بر افراد در سازمان، تخفیف پیدا کند. سازمان‌ها در زمینه‌های مختلف بر کارکنان خود فشار روانی وارد می‌آورند، بنابراین راه‌های مختلفی نیز وجود دارد که مدیریت هر سازمانی می‌تواند مانع از وارد آمدن محرک‌های تنش‌زا بر کارکنان شود.

پیشنهاد ما به شما مدیر علاقه‌مند به سلامت جسمی و روانی کارکنان تحت نظارت خود، آن است که:

1- افرادی را به کار بگمارید که:

الف) به آن علاقه‌مند هستند.

ب) از ویژگی‌های شخصیتی لازم برای انجام دادن درست وظایف شغلی برخور دارند.

وقتی مناسب‌ترین فرد برای تصدی مسئولیت‌های یک شغل انتخاب می‌شود، احتمال وارد آمدن تنش‌های روانی به او کمتر است، بنابراین احتمال ابتلای او به عارضه فرسودگی شغلی نیز کاهش می‌یابد. برای دستیابی به این هدف، بهترین راه آن است که از روش‌های علمی آزمایش و انتخاب، استفاده کنید و در صورت نیاز از همکاری متخصص روان‌شناسی بهره بگیرید.

2- برای متصدیان مشاغل گوناگون سازمان، دوره‌های آموزشی مناسب تشکیل دهید و مراقب باشید که برنامه‌ریزی، طراحی و اجرای چنین دوره‌هایی بر اساس نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل شغل شرکت‌کنندگان در دوره آموزشی انجام گیرد.

3- موجباتی را فراهم آورد که مهارت‌های افراد تحت نظارت شما در کنترل موقعیت‌ها افزایش یابد. اگر فرد نتواند بر موقعیت مربوط به شغل خود کنترل داشته باشد، فشار روانی زیادی را تحمل می‌کند. مثلا اگر دانشجوی پزشکی را که برای اولین بار در اتاق جراحی بر ابعاد شناختی، عاطفی و رفتاری خود کنترل داشته باشد، فشار داشته باشد، فشار روانی کمتری بر او وارد خواهد آمد.

4- از روش‌های تنبیه و توبیخ کمتر استفاده کنید و اگر قصد دارید افراد تحت نظارت شما بهتر کار کنند، روش‌های شرطی کردن عامل را به کار گیرید و طی آن، وقتی رفتار مناسبی از آنان سر زد، به نحوی رفتارشان را تقویت کنید و از روش‌های تنبیهی استفاده نکنید.

5- شرایط خطرآفرین در سازمان را به حداقل برسانید و موجباتی را فراهم آورید که افراد در معرض خطر و محرک‌های تنش‌زای اضافی قرار نگیرند، دچار برق‌گرفتگی یا سانحه و حادثه نشوند.

6- شبکه‌های ارتباطی در سازمان را بهبود بخشید و موجباتی را فراهم آورید که کیفیت و کمیت ارتباط‌ها در سازمان، در بهترین وضع خود باشند و نیز اطمینان حاصل کنید که افراد می‌توانند نظرات و شکایات، پیشنهادات و انتقادات خود را در رابطه با هر فرد یا موضوع، به راحتی و بدون ترس و نگرانی و به شیوه‌ای منطقی ارائه دهند.

این شما هستید که با رفتار سنجیده خود می‌توانید به مرئوسان بیاموزید چگونه می‌توانند در هر زمینه‌ای بدون ترس و نگرانی با سرپرست یا رئیس خود صحبت کنند.

دیر خسته شدن در کار، به شدت ایمان و شوق و علاقه‌ای که فرد به یک نوع کار معین دارد، مرتبط است. امیرمومنان علی‌(ع) در سن شصت سالگی، با وجود غذای اندک و ساده‌ای که میل می‌فرمود، مطلقاً احساس خستگی و پیری نمی‌کرد و در جنگ «صفین» با پهلوانی جوان و نیرومند به نام «کریب ابن صباح» به ستیز برخاست. در کارآیی «مالک اشتر» شاگرد مکتب علی(ع) نیز همان بس که می‌نویسند: مالک اشتر، در جنگ معروف جمل، در سن شصت سالگی با «عبدالله بن زبیر» خواهرزاده عایشه، به نبردی تن به تن و طولانی پرداخت و سرانجام پیروز گردید و او را بخشید. بعداً معلوم شد که مالک، قبل از شروع جنگ به روزه‌داری پرداخته بود تا مبادا با شکم پر به شهادت برسد.