پرفشاری خون، یكی از تهدید های بزرگ سلامتی در كشورهای صنعتی است و نقش عمده ای در بروز بیماری های عروقی قلب، سكته مغزی، نارسایی قلبی، نارسایی كلیوی و مرگ ناشی از این بیماری ها دارد.
قبل از اینكه فشار خون بالا عارضه ای ایجاد كند، علامتی ندارد لذا بسیاری از افراد از وجود آن بی خبر هستند.
پرفشاری خون، به افزایش فشار خون سیستولیك(ماكزیمم) مساوی یا بیش از ۱۴۰میلی متر جیوه یا فشار خون دیاستولیك(مینیمم) مساوی یا بیش از ۹۰ میلی متر جیوه یا همراه با هم اطلاق می شود. معمولاً با یك بار فشار خون بالا، نمی توان مارك بیمار فشار خونی به فرد زد بلكه باید الگوی فشار خون بالا شامل ثبت حداقل دو فشار بالای غیرطبیعی جداگانه باشد. فشار خون بایستی حداقل در دو نوبت (ترجیحاً در یك زمان مشخص از روز) به فاصله ۴-۲ هفته و در هر نوبت، دو بار به فاصله حداقل دو دقیقه اندازه گیری شود.میزان فشار خون طبیعی در بچه ها و زنان حامله پایین تر است.
میزان بروز این بیماری با افزایش سن، بالا می رود و در مردان، شایع تر از زنان جوان است ولی پس از سن ۷۵سالگی در زنان شایع تر از مردان است.
در ۹۵-۹۰درصد موارد، علت شناخته شده خاصی وجود ندارد و به آن فشار خون اولیه اطلاق می شود و بقیه موارد موسوم به فشار خون ثانویه بوده و علل مختلفی از جمله بیماری های مزمن كلیه، بیماری های عروق كلیه، مصرف قرص های ضدبارداری و... را شامل می شود.
الگوی گرفتاری فامیلی در فشار خون اولیه شایع و مطرح كننده اهمیت عوامل ژنتیكی است.
در گذشته، فشار مینیمم را به عنوان عامل خطر اصلی بیماری های عروق كرونر و مغز می دانستند اما مطالعات اخیر نشانگر اهمیت توجه به فشار ماكزیمم به موازات و در كنار فشار مینمم است. در بررسی اولیه شرح حال، معاینه فیزیكی كامل و بررسی های معدود آزمایشگاهی لازم است. فشار خون بالا به تنهایی، به ندرت علامت دار است، هر چند علائمی نظیر سردرد(معمولاً پشت سر)، تاری دید، خستگی، سرگیجه، خونریزی از بینی، تنگی نفس و درد قفسه سینه می تواند وجود داشته باشد. اشخاص مبتلا به ازدیاد فشار خون معمولاً عصبی و پرتحرك هستند. همچنین گرایش به كار زیاد و نیز در برخی مواقع، خستگی مفرط بدون اینكه كار سخت بدنی انجام شده باشد وجود دارد كه بر اثر آن، بیمار در انجام كارها احساس ناتوانی جسمی می كند و معمولاً ناراحتی های گوارشی نیز وجود دارد؛ شخص مبتلا چهره گلگون پیدا می كند و در مراحل خطرناك بیماری پریدگی رنگ و افسردگی به سراغ بیمار می آید.
در نوع ثانویه، علائم اختصاصی ممكن است ظاهر شده و سر نخی را در مورد بیماری زمینه ای به دست دهد. با فشار خون مزمن یا شدید، علائم صدمه به اعضای بدن ممكن است ظاهر شود كه شامل نارسایی قلبی، بیماری عروق قلب، بیماری عروق مغزی، اورمی و... است.
تقریباً در ۵درصد از بیماران، یك علت ثانویه برای فشار خون بالا یافت می شود. در افرادی كه سن كمتر از ۳۰سال یا بیشتر از ۵۵سال دارند و بیماری آنها اخیراً آغاز شده، احتمال اینكه بیماری آنها علت قابل برگشت زمینه ای داشته باشد بیشتر است.
در زیر به طور فهرست وار علل ثانویه فشار خون بالا را ذكر می كنیم:
بیماری های كلیه، بیماری های عروق كلیه، كم كاری و پركاری تیروئید، افزایش فعالیت بخش قشری غده فوق كلیوی، فئوكروموستیوم، مصرف قرص های ضدبارداری، درمان جایگزین با استروژن، برخی اختلالات مغزی، استرس، حاملگی، استفاده از الكل و برخی داروها (داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مثل بروفن، دیكلوفناك سدیم و...)، كورتون، داروهای ضداحتقان بینی و از جمله داروهای ضدسرماخوردگی، داروهای ضداشتها، ضدافسردگی های سه حلقه ای و...

●درمان
هدف از درمان فشار خون، جلوگیری از مرگ ومیر و عوارض طولانی مدتی است كه در زمینه فشار خون بالا و ممتد ایجاد می شود.
وقتی فشار خون بیش از حد بالاست، تنها یك شوك مختصر كافی است تا شخص را با خطر جدی روبه رو نماید. اعمالی چون بلندكردن جسم سنگین، دویدن(مثلاً برای رسیدن به اتوبوس) یا هر حالت هیجانی شدید چون عصبانیت، می تواند فشار را تا ۱۰درجه بالا برده و شخص را تا مرحله مرگ سوق دهد؛ بنابراین درمان پرفشاری خون بسیار حیاتی است.
در موارد خفیف یا متوسط، درمان غیردارویی به مدت ۶-۳ ماه انجام می شود كه به طور كلی شامل تغییر سبك زندگی است و شامل كاهش نمك در رژیم غذایی(كمتر از ۶ گرم در روز)، اجتناب از الكل، ترك سیگار، كاهش وزن در افراد چاق، ورزش منظم و استفاده از روش های شل كردن عضلات است.در صورت امكان، دوری از مشاغل و محل سكونت پراسترس، مؤثر خواهد بود.
این تغییر در سبك زندگی ممكن است تبدیل فشار خون بالا به نوع شدیدتر را به تعویق بیندازد و نیاز به درمان دارویی را كمتر كند یا به صفر برساند و همچنین موجب می شود سایر عوامل خطرساز قلبی را كاهش دهد.مواد غذایی حاوی پتاسیم كه در زیر به آنها اشاره می شود، ممكن است باعث پیشگیری و حتی كاهش پرفشاری خون شود:
آناناس، موز، زردآلو، انجیر، گریپ فروت، هلو، انگور، آلو، سیب زمینی، سیر، براكلی، كدوسبز، قارچ، گوجه فرنگی، سبزی ها و حبوبات.
میوه ها و سبزی ها دارای مقدار كمی سدیم هستند و باید به میزان زیادی مصرف شوند. مركبات، توت ها و سبزی های دارای برگ سبز، منابع خوب ویتامین ث هستند. دریافت كم این ویتامین با پرفشاری ارتباط دارد. مصرف مكمل ویتامین ث در افراد دچار پرفشاری و همچنین افراد سالم سبب كاهش فشار خون می شود.
مصرف كافی كلسیم و منیزیم مفید است. كمبود كلسیم می تواند باعث ایجاد و تشدید بیماری شود. دانه كنجد و سبزی های برگ سبز، منابع كم سدیم و تأمین كننده كلسیم هستند. مصرف اسیدهای چرب امگا-۳ نیز اثرات خوبی در كاهش فشار خون دارد كه در انواع ماهی به وفور یافت می شود.مواد قندی مورد نیاز باید از عسل، شكر سرخ، كشمكش و خرما تأمین شود. بهترین شكل نشاسته، سیب زمینی پخته یا پخارپز و نان از آرد گندم سبوس دار است.

●غذاهای خطرناك
مشتقات آرد سفید، شكر سفید و همه شیرینی های پخته شده با آنها.ادویه و ترشی ها مخصوصاً سركه و نمك بیش از اندازه، همه غذاهای سرخ كرده و چرب، سوسیس، كالباس، كنسرو گوشت، برگرها و سایر فرآورده های گوشتی به علت مقادیر بالای سدیم.
تمامی تنقلات شور، ماهی دودی یا كنسرو شده، سس ها، سوپ ها، قرص های گوشت و سایر غذاهای آماده.مصرف مقادیر زیاد الكل می تواند فشار خون را افزایش داده و مقاومت دارویی نسبت به داروهای ضد فشار خون ایجاد كند.یكی از علل بروز ازدیاد فشار خون، ضعف كلیه ناشی از مصرف افراط آمیز چای، قهوه، الكل، نوشابه های كولادار و شكلات است. در این میان مصرف بیش از حد چای- خصوصاً چای جوشیده- برای كلیه ها خطرناك تر است. اگر چای به صورت كم رنگ مخلوط با كمی شیر نوشیده شود، بهتر است زیرا بدین ترتیب تئین از چای جدا می شود.
اگر پس از ۶-۳ ماه از درمان غیردارویی پاسخ مناسب حاصل نشد بایستی اقدام به درمان دارویی نمود.در پایان، مروری بر آخر هفته هایمان داشته باشیم. پنج شنبه شب ها معمولاً خانه دوست و فامیل مهمان هستیم و با غذاهای رنگارنگ و بیشتر خوشمزه كه حتی تست كردن آنها كالری زیادی به بدن می رساند، پذیرایی می شویم. صبح جمعه هم با كله پاچه از خود و خانواده پذیرایی می كنیم یا ممكن است برای شام، سفارش فست فود بدهیم.
آیا بهتر نیست در مهمانی های دوستانه ای كه داریم، با غذاهای سالم از یكدیگر پذیرایی كنیم و مهمانی تنها بهانه ای برای دورهم بودن باشد؟ صبح جمعه هم با دوستان یك قرار ورزشی داشته باشیم و برای صبحانه با نان سنگك و پنیر و انگور از مهمان خود پذیرایی كنیم؟

روزنامه همشهری