زمین پاک در میان دفع و انباشت لجام گسیخته زباله های شهری گم و تمام می شود. تو بدون باران ، بدون آب و بدون خاک چگونه خواهی زیست؟ خودخواهی مان دروغ می گوید. شهر تنها با صدای خش خش جاروی رفتگرها نجات نمی یابد. زمین را ببخش به آب و به خاک و به آسمان و به پاکی ای که از آن اوست. شهر از حجم انبوه جمعیت متبلور شده است.    
سزاوارش نیست! زمین در هجوم بی امان و ویرانگر آلودگی ها، لحظه های تلخ مرگ تدریجی را در سرنوشت خود رقم می زند. زمین از خود تهی است و خاک بی آن که خواسته باشد، مدفن زایرانی است که راه را برای قد کشیدن جوانه ها بسته است.
زمین پاک در میان دفع و انباشت لجام گسیخته زباله های شهری گم و تمام می شود. تو بدون باران ، بدون آب و بدون خاک چگونه خواهی زیست؟ خودخواهی مان دروغ می گوید. شهر تنها با صدای خش خش جاروی رفتگرها نجات نمی یابد. زمین را ببخش به آب و به خاک و به آسمان و به پاکی ای که از آن اوست. شهر از حجم انبوه جمعیت متبلور شده است.
دغدغه های همیشگی زندگی آنقدر سرمان را گرم کرده است که به چیزی جز آن فکر نکنیم. هنوز هم وقتی کنار درخت و سبزه می نشینیم ، شنیدن نفسهای زمین را زود از یاد می بریم. هنوز هم یادمان می رود که شبها زمانی دارد برای زدودن آلودگی هایی که صبحگاهان چهره شهر را کریه و نازیبا می کند.
سیل سیال و پیش رونده جمعیتی که هر روز شهر را به سکونت می گیرند، کار متولیان بازیافت را دشوارتر کرده است.می گویند نمی شود پیش بینی کرد که طرحهای ساماندهی پسماندهای شهری چه وقت جواب می دهد و چه وقت جمع آوری و دفع ۷هزار تن زباله ای که هر روز بالغ بر ۱۰میلیون نفر تهرانی به خیابان ها سرازیر می کنند سامان خواهد یافت. مسائل اجتماعی فرمول خاصی ندارد.
ما در تهران با جمعیت شناوری مواجه هستیم که مهاجرت دایم به آن کار نهادینه کردن و توجیه تفکیک از مبدا را دشوار و دشوارتر می کند. توسعه بی رویه و غیراصولی شهری ، غلط بودن الگوی رایج مصرف شهروندان ، تنوع رو به افزایش تبلیغات و افزایش محصولات و بسته بندی آنها و بسیاری از عوامل دیگر امروزه به پیچیدگی شهری دامن زده و یکی از بارزترین معضلات بهداشتی و زیست محیطی را بویژه در کلانشهرها پدیدار کرده است. مشکلی که چیزی نیست جز روند صعودی تولید مواد زاید، زباله یا طلای کثیف.

●طرح تفکیک زایدات شهری در مبدا
رشد روزافزون جمعیت شهری و به تبع آن تراکم ساختمان های مسکونی ، خدماتی و تجاری و آلودگی های صوتی و زیست محیطی و نظایر آن از جمله مسائل بسیار بااهمیتی است که امروزه نظر بسیاری از کارشناسان و مدیران شهری را به خود معطوف کرده است.
در این میان چگونگی جمع آوری و حمل زباله و نیز بازیافت مواد زاید و یا تبدیل زباله به کود آلی و کاغذ اهمیت ویژه ای دارد.
به طوری که اگر همپای رشد شتابان جمعیت ، گزینه و روشهای کارسازی در نحوه حل معضل زباله انتخاب نشود، دور از ذهن نیست که زباله تهران را دربرگیرد و محیط طبیعی شهر را نابود کند.
درخصوص این امر، طرح تفکیک زباله به صورت تر و خشک از سوی سازمان بازیافت و تبدیل مواد شهرداری تهران و با همکاری مناطق ۲۲گانه شهرداری به منظور حفظ محیط زیست و رعایت اصول بهداشت محیط جامعه از سال ۸۳با تصویب قانون مدیریت پسماندها به صورت فراگیر به اجرا درآمد.

این طرح اگرچه در مراحل آزمایشی خود موفقیت چندانی به دست نیاورد و غالبا به صورت نیمه کاره رها شد؛ اما به نظر می رسد طی ۲سال اخیر و با تصویب قانون مذکور به موفقیت هایی هرچند ناچیز اما قابل توجه دست یافته باشد.
ازجمله این دستاوردها که در سال ۸۴به دست آمد، حذف محسوس زباله کاوها و تاسیس ادارات بازیافت مناطق بود که با واگذاری امتیاز جمع آوری زایدات خشک به پیمانکاران خصوصی و اجرای آموزش چهره به چهره به شهروندان درخصوص تفکیک از مبدا، طرح جمع آوری زباله به صورت سیستماتیک و منظم تری درآمد.
اگرچه این طرح در عمل با مشکلات و انتقاداتی نظیر اهمال و سستی متولیان آن، نبود سیستم واحد مدیریتی روی اجزا و نبود منابع مالی واحد روبه رو شده است با وجود این ، به گفته مسوولان بازیافت و تبدیل مواد طرح آموزش چهره به چهره و اجرای آن تقریبا در تمام مناطق ۲۲گانه تهران به صورت ناحیه به ناحیه با صرف هزینه های هنگفت در حال اجراست و امید می رود در پرتوی نظارت شهرداری و سازمان بازیافت و تبدیل مواد کار فرهنگ سازی آن که از ارکان اصلی طرح محسوب می شود بزودی اتمام یابد.

●کنترل شهروندی ، عالی ترین نوع مشارکت
از ارکان اصلی موفقیت تفکیک از مبدا این است که مردم نقش خود را به درستی ایفا کنند و تفکیک زباله خود را به صورت تر و خشک انجام دهند و به اصطلاح آب را از چشمه تمیز نگه دارند.
علاوه بر این ، کنترل شهروندی عالی ترین سطح و نوع مشارکت است و این گونه مشارکت، مردم را در تصمیم گیری هایی که زندگی روزانه آنها را تحت تاثیر قرار می دهد، دخالت می دهد. از این رو با شناخت چنین مشارکتی ، موفقیت مسوولان در نهادینه کردن فرهنگ بازیافت و تفکیک مواد زاید دوچندان می شود.
البته باید توجه داشت این کار زمان بر است و حتی اگر برنامه ای درست طراحی شده باشد، ممکن است در پیاده کردن آن با موانعی روبه رو شویم که از پیش قابل پیش بینی نبوده است.
یکی از فاکتورهای بسیار تاثیرگذار درخصوص اجرای طرح تفکیک از مبدا، اعتماد مردم و خانواده ها به سیستمی است که متولی این کار است. در حال حاضر، در تهران و در مناطق آن کار تفکیک از مبدا در حال انجام است و NGOهایی وارد بحث آموزش شده اند.
با وجود این بسیاری از خانواده ها هنوز نمی دانند تفکیک زباله چه فایده ای دارد. به همین دلیل ، همزمان با این فرهنگ سازی و آموزش ، برخی زیرساخت ها لازم است تا مردم به وسیله آن با محصولات بازیافت شده از نزدیک آشنا شوند.
بی تردید هر چه جمعیت شهری کمتر باشد، برنامه هایی که طرح ریزی می شوند درصد موفقیت بالاتری خواهند داشت. ولی هنگامی که توسعه آن شهر به صورت بی رویه صورت می گیرد و جمعیت آن افزایش می یابد، دیگر بسادگی نمی توان برنامه ریزی کرد و باید فاکتورهای دیگری را نیز در نظر گرفت.
به عنوان مثال، در تهران نمی توان یک سیاست واحد را برای تفکیک از مبدا ارائه کرد بلکه لازم است نوع آموزش و شیوه بازیافت در مناطق مختلف تهران به دلیل بافت متفاوت و متنوع جمعیتی اش ، متناسب با وضعیت فرهنگی ، اجتماعی و اقتصادی مناطق آن طرح ریزی و عملیاتی شود.

زباله دور ریختنی نیست
وجود ضایعات قابل بازیافت در زباله و جدا نکردن آن به معنی زیاد شدن حجم زباله ها، ایجاد مشکل برای بازیافت مناسب ، بالا رفتن هزینه های جمع آوری و حمل و نقل ، اختلال در سیستم انتقال و پردازش ، از میان رفتن سرمایه و منابع اولیه و آلودگی بیش از پیش خاک و محیط زیست است.
براساس آمارهای موجود، ۷۰درصد زباله های تهران را مواد آلی تشکیل می دهند که ارزش دلاری آن معادل ۲۵۰میلیون دلار است. در صورتی که مواد آلی زباله های تهران بازیافت شود، سالانه ۹۲هزار و ۸۵۶تن پلاستیک ، ۲۳۱تن شیشه و ۶۰هزار و ۵۶۳تن کاغذ و مقوا و ۲۵هزار و ۱۴۸تن انواع فلز را می توان فقط از زباله های خانگی شهروندان استخراج کرد که در این میان درصد قابل توجهی از زباله طرح نیز قابلیت تبدیل شدن به کود کمپوست یا غذای دام را دارد.
در نتیجه با اجرای طرحهای ساماندهی جمع آوری و بازیافت مواد زاید شهری کمترین مزیت جلوگیری از تولید هزاران مترمکعب شیرابه ، میلیون ها تن گاز متان و آلوده شدن منابع زیرزمینی و محیط زیست است.
مهسا رضایی مقدم ، کارشناس پسماندها در سازمان حفاظت از محیطزیست با مثبت ارزیابی کردن طرح تفکیک از مبدا زباله به صورت تر و خشک می گوید: این طرح می تواند بخش اعظم مشکلات مربوط به زباله در تهران را به حداقل برساند. زمانی که زباله به صورت تر و خشک جدا می شود، این عمل به بازیافت صحیح و کاهش آلودگی های ناشی از پسماندها کمک می کند.
همچنین مواد سمی نیز به صورت اصولی دفع می شود و با این کار عملا ما چیزی به نام آلودگی محیطی نخواهیم داشت. وی می افزاید: تفکیک از مبدا در شهرهای دیگر در حال اجراست که با موفقیت های چشمگیری هم مواجه شده است.
در حالی که در ابرشهری مانند تهران با جمعیت زیاد و متنوع آن کار جمع آوری و تفکیک از مبدا محسوس نیست و کار فرهنگ سازی نیز در آن بسختی انجام می شود و زمان زیادی می برد.
رضایی مقدم با بیان این که اثر تیزرهای تبلیغاتی کوتاه و به صورت طنز اثربخش ترین روش برای اشاعه فرهنگ تفکیک از مبدا است ، می افزاید: تهران جمعیت متفاوت و ناهمگون دارد که به دلیل سطح سواد، فرهنگ ، مشغله های روزانه وقت و تمایلی برای خواندن بروشور یا کتاب ندارد.
از این روز پخش پیامهای طنز تبلیغاتی در فواصل ساعات پربیننده برنامه های تلویزیونی با رعایت جذابیت آن موثرترین و سریع ترین روش برای جا انداختن فرهنگ تفکیک از مبدا پسماندهای شهری در خانواده هاست.
کارشناس پسماندها در سازمان محیطزیست در ادامه معتقد است : متاسفانه عموم مردم برخلاف ظاهر در عمل اقدامی انجام نمی دهند. حال اگر به این مساله توجه کنند که با پاکیزه نگه داشتن محیط و کمک به بازیافت و بازگشت مواد آلی به چرخه تولید، درواقع به امکان استفاده نسلهای آینده خودشان از محیط و منابع کمک می کنند، ساماندهی معضل زباله در تهران سرعت بیشتری خواهد گرفت.
●کلام آخر
شما سالانه چه میزان زباله را دور می ریزید؟ بیشتر از یک تن یا کمتر از آن. آیا تفکیک زباله بهترین راه حل نیست؟ ضمانت اجرای موفقیت آمیز طرح در گرو همکاری و مشارکت شهروندان در تفکیک زباله و انتقال بموقع آن است.

        
سمیه فصاحت
منبع: جام جم آن لاین