همواره سوگ بخشی از زندگی ما بوده و خواهد بود لیكن، اغلب كودكانی كه در معرض انواع حوادث و رویدادهای آسیب زا و تكان دهنده از طریق اخبار رادیو تلویزیون، اینترنت، فیلم های ویدیویی، موسیقی، تصاویر و... قرار می گیرند با احساس آسیب پذیری و بی دفاعی تنها گذاشته می شوند.لازم است به این ادراك برسیم كه در مورد تمامی مسائلی كه سرفصل هایشان را بسته ایم و سكوت اختیار كرده ایم اكنون باید آشكارا صحبت كنیم:
- از دست رفتن یك فرد پدیده ای جدا از شكل مردن اوست. اگر عزیز ما مرده است باید برای او سوگواری  كنیم و احساسات خود را بیرون بریزیم، چه به مرگ طبیعی و به موقع فوت كرده چه كشته شده و یا در اثر بیماری ایدز  از بین رفته باشد.
- به زبانی ساده و مستقیم كه راه هرگونه قضاوتی را ببندد خودكشی، قتل، ایدز، حملات خشونت بار، سوءرفتار، قلدری را برای كودكان توضیح دهیم.
به نظر می رسد بزرگترین عاملی كه باعث می شود بزرگترها نتوانند راجع به سوگ و شخص مرده با فرزندان خود صحبت و با آنان ارتباط برقرار كنند، احساس شرم و ترس خود آنهاست. مثلاً احساس شرم و وحشت مادر از این كه به فرزندش بگوید: برادر تو كشته شده است. ناتوانی ما برای بحث درباره چنین موضوعاتی، آن هم به صورت باز و آشكار با كودكان، جوی از رمز و راز، تنهایی و انزوا، ترس و وحشت در آنان ایجاد می كند كه بسیار آسیب رسان تر از مرگی است كه رخ داده است.

چه باید كرد:
برای كودكان توضیح دهید
دكتر عربگل می گوید: به كودكی كه عزیزش را در اثر خودكشی، قتل و ایدز و... از دست می دهد، هیچ توضیحی داده نمی شود، چه اتفاقی رخداده است؟ ایدز چیست؟ خودكشی چیست؟ معمولاً تلاش می شود در حضور كودك از هرگونه صحبتی در مورد این موضوعات خودداری شود، سؤالات كودك بدون پاسخ باقی می ماند و كودك در هاله ای از ابهام و رمز و راز سرگردانی می ماند. وقتی بزرگترها آماده می شوند كه حقیقت را بگویند، بچه ها نیز آماده هستند كه بشنوند. گرچه احساس ترس و وحشتی كه والدین را از گفتن حقیقت باز می دارد ممكن است به نظر آنان روشی محافظت كننده باشد اما آزادی كودك را برای سوگواری محدود و مهار می كند. كودكان نیاز دارند حقیقت را بدانند و بزرگترها نیاز دارند كلمات و واژه های مناسبی را برای گفتن حقیقت پیدا كنند.
احساس طبیعی بودن را در كودك ایجاد كنید
دكتر عربگل معتقد است، كودكانی كه در معرض مرگ عزیزانشان قرار گرفته اند ممكن است نگران سلامتی و مرگ خودشان باشند و فكر كنند كه زندگی و سلامت آنان نیز به نحوی توسط یك بیماری كشنده تهدید می شود، در نتیجه روی علائم بدنی خود متمركز می شوند. معمولاً در چنین مواردی انجام معاینه توسط پزشك و اطمینان از جهت این كه همه چیز خوب و میزان است، بسیار كمك كننده است تا بعضی از توجهات و ترس های كودك راجع به علائم جسمانی برطرف شود. این پیام را به كودكان منتقل كنید كه معمولاً كودكان و بزرگترها پس از این كه با مرگی روبرو می شوند راجع به سلامتی خودشان نگرانی پیدا می كنند و این پدیده ای است كه همه ما آن را تجربه می كنیم.
سكوت
گاه سكوت ما روش مفیدی برای كمك به كودكان در تأیید احساسات آنان است. این روان پزشك می گوید: وقتی نگران آنیم كه چه توضیحاتی به كودكان بدهیم، چقدر سخنرانی و نصیحت كنیم و... ممكن است آنان تنها نیاز داشته باشند كه نوازش شوند و بشنوند كه ما متأسفیم.
پیوند عاطفی با یادگاری
گاه وسیله یا شیئی وجود دارد كه ما را به گونه ای با فرد از دست رفته پیوند می دهد و ما با دیدن آن به یاد عزیزمان می افتیم. مثلاً وقتی دیدن یك پروانه خاطره ای را در ذهن كودك زنده می كند و او به یاد مادرش می افتد یا داشتن یك سنجاق سر به شكل پروانه كه هر زمان احساس دلتنگی كرد بتواند آن را به موهایش بزند، كمك بزرگی می تواند باشد.
مدارا با خشم كودكان
گاه در فرآیند سوگ، كودك نسبت به خود، شخص مرده، عامل مرگ، خدا، پزشكان، افراد كمك رسان، نیروهای انتظامی، دادگاه، قاضی و... احساس خشم دارد. لازم است با خشم كودك به گونه ای برخورد كنیم تا شرایط پیچیده تر نشود.
دكتر عربگل روش های زیر را برای مدیریت در خشم كودكان ارائه می دهد:
- نقاشی كردن كسی را كه به او خشمگین است و پاره كردن و خط خط كردن آن
- ضربه زدن به بالش
- فشردن خمیربازی
- استفاده از عروسك
- استفاده از تلفنی كه سیم آن قطع است تا كودك احساسات خود را تخلیه كند
- فعالیت های جسمانی مثل: دویدن، توپ بازی، حمام كردن و...
فراهم كردن زمینه برای برون ریزی اسرار
در مواجهه با مرگ های فاجعه آمیز مثل خودكشی، قتل، مرگ ناشی از ایدز و... كودك اسراری را درون خود دارد كه مگر با افراد خاص و در مواقع خاص آن را نمی گشاید. گاه این رازها كودك را می آزارد و چون مخفی می ماند پیچیده تر می شود و رنج و اندوه كودك را مضاعف می كند. در اینگونه مواقع باید به كودك كمك كنیم با جلب اعتماد او نسبت به خودمان بتواند راهی برای برون ریزی اسرار و احساساتش را پیدا كند.

منبع: انجمن روان پزشكی كودكان و نوجوانان.
روزنامه همشهری
مریم غفاری