به فراموشکارها احترام بگذارید ...    
آلزایمر در واقع یک بیماری گسترده است که در اصطلاح عام به آن فراموشی و زوال عقل می گویند؛ بیماری ابتدا با فراموشی ساده شروع می شود، مثل از دست دادن حافظه کوتاه مدت، فراموش کردن اسم ها و آدرس ها اما کم کم کار به جایی می رسد که فرد حتی راه بازگشت به خانه خود را نیز گم می کند. آلویس آلزایمر پزشک آلمانی پس از ۲۰ سال تحقیق توانست در سال ۱۹۰۶ تعریف علمی از این بیماری ارائه دهد و به دلیل قدردانی از آلویس آلزایمر نام این بیماری را، آلزایمر گذاشتند.

● مکانیسم بیماری
میلیون ها سلول عصبی در مغز وجود دارند که هر دسته از آنها با هم بخشی را تشکیل می دهند که کار هر بخش متفاوت است، مانند قوه بینایی، قوه شنوایی، لامسه و...
سلول های عصبی مانند یک مدار الکتریکی با یکدیگر برای انتقال داده ها و بررسی آنها در ارتباطند. بین سلول ها فضای خالی کوچکی وجود دارد که از ماده شیمیایی به نام سروتونین پرشده .این ماده جریان الکتریکی بین سلولی را سریع تر می کند. با بالا رفتن سن و پیر شدن سلول ها، ترشح این ماده کاهش پیدا می کند و باعث اختلال در انتقال و بررسی داده های مغزی می شود. این اختلال بیشتر در بخش یادآوری خاطرات و حافظه خود را نشان می دهد. خاطره ها، ترکیبی از شنیده ها، دیده ها و احساسات هستند که برای به یادآوردن آنها، مغز نیاز به برقراری ارتباط بین همه بخش های سلولی را دارد. اما با کم شدن این ماده در مغز، خاطره ها کمرنگ یا فراموش می شوند. بیماری آلزایمر درمانی ندارد، اما می توان از پیشروی آن جلوگیری کرد. با داشتن یک زندگی فعال و اجتماعی، گوش دادن اخبار و یاد گرفتن یک چیز جدید، مانند یک زبان جدید، می توان مغز را فعال نگه داشت. تحقیقات روی ۱۲۰۰ مورد دوقلو نشان داده که ۷۱ درصد از موارد ابتلا به آلزایمر بر اثر عوامل ژنتیکی رخ می دهد و ۲۹ درصد بر اثر عوامل محیطی که البته عوامل ژنتیکی اهمیت بیشتری نسبت به عوامل محیطی دارد. همچنین تحقیقات نشان داده است که وقوع این بیماری در ۹۵ درصد موارد بعد از ۶۰ سالگی رخ می دهد. آلزایمر با از دست دادن قدرت تکلم، قدرت تشخیص زمان، افسردگی، گوشه گیری و در انتها با مرگ بر اثر مشکلات تنفسی به پایان می رسد. مرگ بعد از پنج تا ۱۰ سال از شروع علائم اتفاق می افتد، اما بیماری حدود ۲۰ سال قبل از ظهور علائم آغاز شده است. آلزایمر دو تا پنج درصد اشخاص مسن را در بر می گیرد. دانشمندان اخیراً به پروتئینی به نام بتاآمیلوئید دست یافته اند که باعث تخریب سلول های مغزی در بیماری آلزایمر شده و به این ترتیب امیدواری برای درمان آن افزایش یافته است. فرد در این بیماری ابتدا دچار فراموشی ساده می شود، گاهی حتی گم شدن در خانه خود نیز امکان دارد. به تدریج جهت یابی خود را به شدت از دست می دهد و حتی اعضای خانواده خود را نیز نمی شناسد، دچار هیجان های کودکانه شده و از عهده نظافت و لباس پوشیدن خود برنمی آید.

● پیشگیری
متاسفانه درمانی برای این بیماری وجود ندارد اما می توان با توجه به نکاتی پیشرفت و شدت آن را کاهش داد. اگر در خانواده یکی از اعضا با چنین مشکلی روبه روباشد هرگز نباید با او با خشونت رفتار کرد بلکه باید محیط خانه را طوری تغییر داد که فرد دچار آسیب بدنی نشود و احساس آرامش کند. اگر عهده دار مراقبت از یکی از بیماران آلزایمری هستید حتماً گاهی به خود استراحت دهید و از دیگران کمک بگیرید و هرگز از اینکه احتیاج به فراغت دارید احساس گناه نکنید. برای بیمارانی که مشکل حافظه دارند یادآوری مکرر می تواند مفید واقع شود و گاهی یک گفت وگوی مختصر و دوستانه بیمار مضطرب و آشفته را آرام می کند. پیاده روی و قدم زدن با بیمار می تواند ذهن فرد را منحرف کند. فعالیت های فکری از مهم ترین راه های پیشگیری از بیماری آلزایمر است. به گفته پزشکان، مغز نیز مانند دیگر اعضای بدن به ورزش و فعالیت نیاز دارد و این تقویت حافظه با خواندن کتاب، فکر کردن و حتی معاشرت با دیگران، مسافرت، آموختن زبانی جدید، حفظ شعر و آموختن موسیقی و... می تواند موثر واقع شود. داشتن یک زندگی ساکت و بدون فعالیت جسمی و فکری باعث کم کاری و ناسالم ماندن مغز می شود و در افرادی که ریسک مبتلا شدن به آلزایمر در آنها بالاتر است، بروز بیماری را سرعت می بخشد.

● رژیم غذایی
مصرف غذاهایی مانند ماهی قزل آلا و ماهی ساردین به دلیل وجود امگا۳ و اسیدچرب ریسک ابتلا به آلزایمر را کاهش می دهد. به توصیه کلیوبالارد مدیر تحقیقاتی انجمن آلزایمر انگلیس مصرف غذاهای فوق به همراه استفاده از رژیم غذایی مدیترانه ای که از آن به عنوان تغذیه ای سالم یاد می شود و سرشار از میوه، سبزیجات، غلات، مقداری ماهی، مقدار کمی لبنیات و گوشت است می تواند میزان خطر ابتلا به آلزایمر را تا ۴۰ درصد کاهش دهد. همچنین داشتن کنترل مرتب فشار خون و کلسترول خون، ورزش و جلوگیری از بالا رفتن وزن، همگی در کاهش خطر زوال عقل در سنین بالا موثرند. تیمی از پژوهشگران دانشگاه کالیفرنیا به تازگی دریافته اند که میزان سلامت فیزیکی و روابط بین فردی بیماران آلزایمری، با میزان مصرف هورمون جنسی تستسترون به طور چشمگیری تغییر می کند. با توجه به اینکه فرآیند سالخوردگی با کاهش این هورمون همراه است فقدان این هورمون می تواند در مهم ترین دلایل بروز مشکلات دوران سالمندی باشد که آلزایمر نیز جزء آنهاست. یکی از موارد مهم در بروز علائم بیماری آلزایمر، پروتئینی به نام آمیلوئید بتا پتید AB است که به طور منظم در مغز انسان ساخته شده که در برخی شرایط با تغییراتی در آ ن پروتئین به یک ماده مضر تبدیل می شود.محققان به این نتیجه رسیده اند که با تزریق یک آنتی بادی که در مغز به پروتئین AB متصل می شود، می توان از اثرات مضر تجمع این ماده در مغز جلوگیری کرد و با این کار از ایجاد بیماری آلزایمر جلوگیری کرد.

● دارو ها
بیوتکنولوژیک داروهای استاتین در کاهش خطر آلزایمر تاثیر دارد. استاتین ها، علاوه بر کاهش سطوح کلسترول و بهبود عمل گردش خون، تولید یک پروتئین آمیلوئید که در فرآیند بروز این بیماری نقش دارد را سرکوب می کند. در تاریخ صنعت داروسازی جهان استاتین ها جزء پرفروش ترین داروهای تجویز شده قلمداد می شوند. همان طور که گفته شد، ریسک ابتلا به این بیماری، در افرادی که خویشاوند درجه اول داشته باشند که آلزایمر در آنها پس از ۶۵ سالگی بروز کرده باشد، سه تا شش برابر افزایش می یابد. اگر شروع بیماری خواهر یا برادر پیش از ۶۰ سالگی باشد، خطر ابتلا هفت تا ۹ برابر می شود. معمولاً بیماران به دنبال آلزایمر مشکلات روانی و اجتماعی دیگر نظیر افسردگی را تجربه می کنند. شرکت بیماران در گروه های کاردرمانی و حمایت اجتماعی، با هدف کنترل و پیشگیری از این عوارض انجام می شود. در این گروه ها مشاغل ساده و مورد علاقه فرد، مانند نوشتن لیست، یادداشت برداری و حتی نقاشی و کپی برداری که به تقویت حافظه و رشد آن کمک می کند، ایجاد می شود.

● برخی خصوصیات افراد مبتلا به آلزایمر
افراد مبتلا به آلزایمر معمولاً توانایی یادگیری کمی دارند و به عنوان فرد کم هوش شناخته می شوند و با از بین رفتن حافظه قدیمی فرد باعث اختلال و توانایی استفاده از دانسته های قبلی و تجربه های سابق او می شود، بنابراین رفتارهای غیرعادی ناشی از خامی و بی تجربگی از او سر می زند.
اختلالات حافظه در فرد موجب محدود شدن دایره لغات او در گفتار و نوشتار می شود و فرد در پیدا کردن کلمات برای تکمیل جملات خود با مشکل مواجه می شود. همچنین برای اصلاح کاهش حافظه نزدیک خود راه های جبران پیدا می کند، مثلاً بیشتر از واژه های کلی به جای ذکر جزئیات استفاده می کند و به جای استفاده از نام فرد، از عنوان شغلی یا اجتماعی او استفاده می کند، مانند پدر، پزشک و پرستار. فرد بیمار، نیازهای خود را مانند تشنگی و گرسنگی، بسیار فوری می داند و برای رفع آنها بی توجه به قوانین اجتماعی یا تاثیراتی که رفتارش بر دیگران دارد، اقدام می کند. در موارد پیشرفته، توانایی ارتباط با محیط یا کنترل عملیات جسمانی فرد از دست می رود و با پیشرفت بیماری، هوشیاری کاهش پیدا کرده و کما و به دنبال آن مرگ رخ می دهد.

● مراقبت از بیمار
مراقبت از بیمار به موقعیت و شدت بیماری او بستگی دارد. در بعضی موارد تنها نظارت بر رفتارها و کنترل شرایط محیط برای مراقبت از او کافی است اما در مراحل نهایی و پیشرفته که بیمار کنترل امور از دستش خارج می شود، مراقبت های دقیق و اصولی لازم است. فراموشی اغلب باعث بروز مشکلات جدی می شود، فراموشی هنگام آشپزی ممکن است منجر به آتش سوزی و سوختگی شود. فراموشی در پیدا کردن آدرس، گم شدن فرد را در پی دارد، مراقبت از این بیمار گاهی با مشکلات فراوانی همراه است. در مجامع پیشرفته حمایت های مالی و اجتماعی برای مراقبت وجود دارند که نیازهای اقتصادی و اجتماعی فرد، به خصوص بیمارانی که نان آور خانه باشند را برطرف می کنند، ضمن اینکه آگاهی و آموزش لازم را جهت مراقبت و نوع رفتار با فرد بیمار در اختیار اعضای خانواده وی قرار می دهند.

● اولین نشانه ها
شاید برای خیلی ها این مساله سوال باشد که آیا برای پیش بینی این بیماری نشانه هایی وجود دارد؟ تحقیقات نشان می دهد خیلی از علائم می تواند قبل از بروز بیماری ظاهر شود مانند از دست رفتن حس بویایی به دلیل آسیب عصب ناحیه بویایی مغز قبل از آسیب حافظه، اختلال فضای بینایی به دلیل اشکال در اطلاعات بینایی به علت نرسیدن خون کافی و آسیب عصبی در ناحیه بینایی مغز.
تقریباً ۴۹ تا ۵۲ درصد بیماران قبل از بروز آلزایمر به کاهش شنوایی دچار می شوند. البته وجود این علائم تنها راهنمایی است برای در نظر گرفتن احتمالات زوال عقلی، خصوصاً در سنین بالا تا با مراقبت دقیق از پیشرفت و عوارض جدی آن جلوگیری شود.
● نتیجه گیری
در پایان با یک جمع بندی کلی و مرور گفته ها و رفع ابهامات شاید خیلی از ما راحت تر بتوانیم با واقعیت مواجه شویم.
- هرچند عوامل وراثتی نقش مهمی در ایجاد یک بیماری دارد اما تنها پنج تا ۱۰ درصد از کل افراد بیمار از طریق ژنتیکی به آن مبتلا شده اند.
- افزایش سن، ریسک ابتلا به بیماری را افزایش می دهد اما بیماری تنها در افراد سالخورده بروز نمی کند و افرادی نیز بوده اند که این بیماری از ۴۰ تا ۵۰ سالگی در آنها بروز کرده باشد.
- هیچ گونه درمان قطعی برای بیماران آلزایمری وجود ندارد اما امکان اثربخشی درمان در برخی بیماران به وسیله چند نوع دارو و معالجات گوناگون تا حدی ممکن است وجود داشته باشد.
- خیلی از افراد دچار اختلالات حافظه ای هستند اما نباید این شبهه در فرد ایجاد شود که به آلزایمر دچار شده اند اما اگر این اختلال بر زندگی روزمره فرد تاثیر بگذارد و توانایی قضاوت و استدلال و سایر مهارت های ارتباطی خود را از دست بدهد حتماً باید به پزشک مراجعه کند.
- با توجه به اینکه علت ایجاد آلزایمر مشخص نیست پیشگیری از آن ممکن نیست اما می توان با فعال نگاه داشتن بدن و مغز به وسیله انجام تفریحات فکری، ورزش، رژیم غذایی سالم، مصرف میوه، ماهی و سبزیجات تازه، ریسک ابتلا به این بیماری را کاهش داد.
- مبتلا شدن به بیماری آلزایمر به معنی به اتمام رسیدن زندگی نیست، بسیاری از افراد مبتلا به بیماری زندگی فعال و هدفمندی دارند، تشخیص به موقع و انجام اقدامات لازم تاثیر بسزایی در بهبودی فرد دارند.
- ایجاد محیط مناسب و خدمات ویژه، حمایت و وادار کردن آنها به فعالیت و ایجاد شور و شوق زندگی از وظایفی است که باید در قبال این بیماران انجام داد.
- تاثیر این بیماری در افراد متفاوت است. از دست دادن حافظه و وجود پرتی حواس، ناامیدکننده و ترس آور است اما با آگاهی لازم و تغییر رفتار در برابر فرد بیمار، می توان از واکنش های خشن و پرخاشگرانه او اجتناب کرد.
- به یاد داشته باشید که بیماران آلزایمری همان انسان های سابق هستند. باید در مقابل شان با احترام رفتار و ملاحظه آنها را بکنید، بسیاری از آنها متوجه وقایعی که در اطراف شان می گذرد، نیستند اما هستند عده ای که از اتفاقاتی که اطراف شان می گذرد آگاهی دارند.

روزنامه سرمایه ( www.sarmayeh.net )