از پيامبر(صلي الله عليه و آله) و همچنين از امام صادق (عليه السلام) اجر و پاداش فراوانى براى كسى كه اين سوره را بخواند نقل شده است از جمله اينكه:

در روايتى از امام صادق (عليه السلام) چنين مى‏خوانيم: من قرء سورة بنى اسرائيل فى كل ليلة جمعه لم يمت حتى يدرك القائم و يكون من اصحابه:" كسى كه سوره بنى اسرائيل را هر شب جمعه بخواند از دنيا نخواهد رفت تا اينكه" قائم" را درك كند و از يارانش خواهد بود".

كرارا گفته‏ ايم پاداشها و فضيلتهايى كه براى سوره ‏هاى قرآن بيان شده هرگز براى خواندن تنها نيست، بلكه خواندنى است كه توأم با تفكر و انديشه، و سپس الهام گرفتن براى عمل بوده باشد.

مخصوصا در يكى از همين روايات مربوط به فضيلت اين سوره مى‏خوانيم: كسى كه اين سوره را بخواند و به هنگامى كه به توصيه‏هاى خداوند در ارتباط با پدر و مادر در اين سوره مى‏رسد، عواطف او تحريك گردد و احساس محبت بيشتر نسبت به پدر و مادر كند، داراى پاداشى بسيار است.

بنا بر اين الفاظ قرآن هر چند بلا شك محترم و پر ارزش است، ولى اين الفاظ مقدمه‏اى است براى معانى و معانى مقدمه‏اى است براى عمل.


احسان به والدين

وَ قَضى‏ رَبُّكَ أَلاَّ تَعْبُدُوا إِلاَّ إِيَّاهُ وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُما أَوْ كِلاهُما فَلا تَقُلْ لَهُما أُفٍّ وَ لا تَنْهَرْهُما وَ قُلْ لَهُما قَوْلاً كَرِيماً (اسراء-23)؛ پروردگارت مقرّر داشت كه جز او را نپرستيد و به پدر و مادر نيكى كنيد. اگر يكى از آن دو يا هر دو نزد تو به پيرى رسيدند، به آنان «اف» مگو و آنان را از خود مران و با آنان سنجيده و بزرگوارانه سخن بگو.

در احاديث، در مورد احسان به والدين بسيار سفارش شده و آزردن آنان نكوهش شده است:

پاداش نگاه رحمت به والدين، حج مقبول است. رضايت آن دو رضاى الهى و خشم آنان خشم خداست. احسان به پدر و مادر عمر را طولانى مى‏كند و سبب مى‏شود كه فرزندان نيز به ما احسان كنند. در احاديث آمده است: حتّى اگر تو را زدند، تو «افّ» نگو، خيره نگاه مكن، دست بلند مكن، جلوتر از آنان راه نرو، آنان را به نام صدا نزن، كارى مكن كه مردم به آنان دشنام دهند، پيش از آنان منشين و پيش از آنكه از تو چيزى بخواهند به آنان كمك كن.(تفسير نور الثقلين)

مردى مادرش را به دوش گرفته بود و طواف مى‏داد، پيامبر(صلي الله عليه و آله) را در همان حالت ديد، پرسيد: آيا حقّ مادرم را ادا كردم؟ ايشان فرمودند: حتّى حقّ يكى از ناله‏هاى زمان زايمان او را را ادا نكردى. (تفسير نمونه)

از پيامبر اكرم (صلى اللَّه عليه و آله) سؤال شد: آيا پس از مرگ هم احسانى براى والدين هست؟ فرمود: آرى، از راه نماز خواندن براى آنان و استغفار برايشان و وفا به تعهّداتشان و پرداخت بدهى‏هايشان و احترام دوستانشان. (تفسير مجمع البيان)
در يكى از همين روايات مربوط به فضيلت اين سوره مى‏خوانيم: كسى كه اين سوره را بخواند و به هنگامى كه به توصيه‏هاى خداوند در ارتباط با پدر و مادر در اين سوره مى‏رسد، عواطف او تحريك گردد و احساس محبت بيشتر نسبت به پدر و مادر كند، داراى پاداشى بسيار است

مردى از پدرش نزد پيامبر شكايت كرد. حضرت پدر را خواست و پرسش نمود، پدر پير گفت: روزى من قوى و پولدار بودم و به فرزندم كمك مى‏كردم، امّا امروز او پولدار شده و به من كمك نمى‏كند. رسول خدا (صلى اللَّه عليه و آله) گريست و فرمود: هيچ سنگ و شنى نيست كه اين قصه را بشنود و نگريد! سپس به آن فرزند فرمود: «انت و مالك لابيك» تو و دارايى‏ات از آنِ پدرت هستيد.(تفسير فرقان)

در حديث آمده است: حتّى اگر والدين فرزند خود را زدند، فرزند بگويد: «خدا شما را ببخشد» كه اين كلمه همان «قول كريم» است.(كافى، ج 2، ص 157)

احسان به والدين، از صفات انبياست. چنان كه در مورد حضرت عيسى (عليه السلام) ، توصيفِ «بَرًّا بِوالِدَتِي» (مريم، 39) و در مورد حضرت يحيى (عليه السلام) «بَرًّا بِوالِدَيْهِ» (مريم، 14) آمده است.

والدين، تنها پدر و مادر طبيعى نيستند. در برخى احاديث، پيامبر اكرم(صلى اللَّه عليه و آله) و اميرالمؤمنين (عليه السلام) پدر امّت به حساب آمده‏اند. «أنا و علىّ أبوا هذه الامّة». (بحارالانوار، ج 16، ص 95) هم چنان كه حضرت ابراهيم، پدر عرب به حساب آمده است. (تفسير نور الثقلين) «مِلَّةَ أَبِيكُمْ إِبْراهِيمَ» (حج، 78) اگر والدين توجّه كنند كه پس از توحيد مطرحند، انگيزه‏ى دعوت فرزندان به توحيد در آنان زنده مى‏شود. «قَضى‏ رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً»

با تاملي در آيه مي توان دريافت:

1ـ توحيد، در رأس همه‏ى سفارش‏هاى الهى است. «قَضى‏ رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ»

2ـ خدمتگزارى و احسان به پدر و مادر، از اوصاف موحّد واقعى است. «أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً»

3ـ فرمانِ نيكى به والدين مانند فرمانِ توحيد، قطعى و نسخ نشدنى است. «قَضى‏»

4ـ احسان به والدين در كنار توحيد و اطاعت از خداوند آمده است تا نشان دهد اين كار، هم واجب عقلى و وظيفه‏ى انسانى است، هم واجب شرعى. «قَضى‏ رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً»

5ـ نسل نو بايد در سايه‏ى ايمان، با نسل گذشته، پيوند محكم داشته باشند.

«أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً»
از پيامبر اكرم (صلى اللَّه عليه و آله) سؤال شد: آيا پس از مرگ هم احسانى براى والدين هست؟ فرمود: آرى، از راه نماز خواندن براى آنان و استغفار برايشان و وفا به تعهّداتشان و پرداخت بدهى‏هايشان و احترام دوستانشان

6ـ در احسان به والدين، مسلمان بودن آنها شرط نيست. «بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً»

7ـ در احسان به پدر و مادر، فرقى ميان آن دو نيست. «بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً»

8ـ نيكى به پدر و مادر را بى‏واسطه و به دست خود انجام دهيم. «بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً»

9ـ احسان، بالاتر از انفاق است و شامل محبّت، ادب، آموزش، مشورت، اطاعت، تشكّر، مراقبت و امثال اينها مى‏شود. «بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً»

10ـ احسان به والدين، حدّ و مرز ندارد. «بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً» (نه مثل فقير، كه تا سير شود، و جهاد كه تا رفع فتنه باشد و روزه كه تا افطار باشد.)

11ـ سفارش قرآن به احسان، متوجّه فرزندان است، نه والدين. «وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً» زيرا والدين نيازى به‏سفارش ندارند و به طور طبيعى به فرزندان خود احسان مى‏كنند.

12ـ هر چه نياز جسمى و روحىِ والدين بيشتر باشد، احسان به آنان ضرورى‏تر است. «يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ»

13ـ پدر و مادر سالمند را به آسايشگاه نبريم، بلكه نزد خود نگهداريم. «عِنْدَكَ»

14ـ وقتى قرآن از رنجاندن سائل بيگانه‏اى نهى مى‏كند، «أَمَّا السَّائِلَ فَلا تَنْهَرْ» تكليف پدر و مادر روشن است. «وَ لا تَنْهَرْهُما»

15ـ هم احسان لازم است، هم سخن زيبا و خوب. «إِحْساناً ... قُلْ لَهُما قَوْلًا كَرِيماً» (بعد از احسان، گفتار كريمانه مهم‏ترين شيوه‏ى برخورد با والدين است.)

16ـ در احسان به والدين و قول كريمانه، شرط مقابله نيامده است. يعنى اگر آنان هم با تو كريمانه برخورد نكردند، تو كريمانه سخن بگو. «وَ قُلْ لَهُما قَوْلًا كَرِيماً»


منابع:

1- تفسير نمونه، ج 12

2- تفسير نور، ج 7

3- تفسير نورالثقلين

4- تفسير فرقان

5- تفسير مجمع البيان