آشكار كردن گمان نادرست و اظهار آن، به دو صورت ممكن است:
1. اظهار حضورى
گاه تهمت زننده، رفتار يا ويژگى زشتى را در حضور خود متهم، به او نسبت مى‏دهد و مدارك و اسناد اين نسبت را مى‏تواند شامل عمل، سخن يا حالتى از او باشد را نيز ارائه مى‏كند.
2. اظهار غيابى
گاه تهمت زننده در حضور فرد چيزى بيان نمى‏كند؛ بلكه در غيابش به او رفتار يا صفت ناپسندى را نسبت مى‏دهد كه اين امر دو حالت دارد:
الف: تهمت زننده فقط نتيجه برداشت خود را از رفتار شخص در غيابش به او نسبت مى‏دهد و از خود رفتار، سخنى به ميان نمي آورد به اين معنا كه تهمت زننده نمى‏گويد به دليل ديدن چه رفتارى از متهم، چنين برداشتى از او داشته است؛ البته تفاوتى نيست بين آن كه برداشت او از رفتار متهم در برخورد با خود او باشد يا ديگران؛ زيرا در هر دو صورت، اظهار بدگمانى شده و حقيقت تهمت پديد آمده است.
ب: خود آن رفتار، گفتار يا صفات را نقل مى‏كند؛ سپس برداشت خود از آن را به ديگران ارائه مى‏دهد.
زشت ترين مصداق تهمت
تهمت، ابراز كردن گمان بد به ديگرى است كه از زشت‏ترين مصاديق آن، اين است كه انسان در آغاز كار، شخصى را امين و معتمد خود كند و كارى را به او واگذارد؛ سپس به او سوءظن يافته، اين بدگمانى را به شخص بگويد.
امام جعفر صادق (ع) از قول پيامبر اكرم (ص) روايت كرده است:
ليس لك ان تتهم من ائتمنته. [1]
حق ندارى به كسى كه او را امين خويش ساخته‏اى، تهمت بزنى.
«حال و ملكه» زشت تهمت
تهمت از رذايل نفسانى چون دشمنى، حسد، شهوت يا غضب سرچشمه مى‏گيرد و در آغاز، رفتارى است كه اتفاقى از انسان سر مى‏زند؛ ولى تكرار آن موجب مى‏شود كه به صورت ملكه در نهاد شخص درآيد و انجام آن برايش آسان شود.
كسى كه اين صفت براى او ملكه نشده است، شايد در اثر انجام اين رفتار، تحت فشار مسائل اعتقادى و وجدانى خود قرار گرفته، متاثر و متالم شود؛ ولى اگر اين عمل تكرار شده، به صورت صفت پايدار نفساني درآيد، آن رفتار زشت را به آسانى انجام مى‏دهد و نه تنها برايش ناراحت كننده نيست؛ بلكه سرور و شادمانى هم به همراه خواهد آورد و با رسيدن به اين گمان باطل كه با تهمت، رقيبى از صحنه خارج شده است، خشنود مى‏شود؛ بنابراين بايد از تكرار اين گناهان خوددارى كرد تا به ملكه‏اى زشت و ناپسند در روح انسان تبديل نشوند.
پي نوشت :
[1]. كلينى: كافى، ج 5، ص 298، ح 1.
منبع: اخلاق الهى (آفات زبان ) ج4 ص 144
نويسنده: أيت الله مجتبى تهرانى