‏هايی‏است كه تامين آن بر مردواجب است. 
زنی كه شبانه‏ روز بدون مزد و مواجب در خانه زحمت ميكشد آيااين مقدار بر شوهرش حق ندارد كه در موقع بيماری به دادش برسد؟ 
در بين مردها افرادی ديده ميشوند كه اصلا انصاف و وجدان وعاطفه ندارند. 
در موقعی كه همسرشان سالم است‏ حداكثر استفاده را از اومی‏برند اما وقتی مريض شد برای چند تومان كه برای بهبود او ميخواهندخرج كنند هزار مرتبه جان ميدهند!!و اگر بيماری اوطول كشيد يا مخارج بيشتری لازم داشت او را به كلی رها ميكنند.آيا رسم وفا و مردانگی همين‏است؟ 
به نمونه زير توجه فرماييد: 
«زنی به نام...عليه شوهرش شكايت كرد كه مدتها با بود و نبودشوهرم ساختم و با نهايت تلاش به او خدمت كردم.اما حالا كه بيمار شده ‏ام‏ مرا از خانه بيرون كرده ميگويد:زن بيمارنمی‏خواهم (1) ». 
آقای محترم! اگر به زندگی و خانواده‏ات علاقه داری وقتی ‏همسرت بيمار شد و به طبيب ودوا احتياج پيدا كرد فورا او را نزد دكترببر.دواهای لازم را برايش تهيه كن.دكتر و دوای تنهاهم كافی نيست‏ بلكه ‏بايد در يك چنين موقعی مانند پدر و مادر مهربان از او پرستاری كنی.پدرو مادرش را رها كرده و بدان اميد هستی‏اش را در اختيارت نهاده كه از پدرو مادر برايش بهتر باشی.شريك زندگی،مادر اطفال،يار و غمخوار تومی‏باشد.در موقع بيماری بيشتر ازسابق اظهار محبت كن.از بيماری ودرد و ناله‏اش اظهار تاسف و همدردی كن دلداريش بده،به زندگی و بهبوداميدوارش كن.بر طبق دستور دكتر غذايش را تهيه كن.اگر به غذا باميوه ‏مخصوصی ميل دارد و دكتر آنرا تجويز نموده به هر طور شده برايش تهيه ‏كن.سعی كندوا و غذا را با دست‏خودت به او بدهی،زيرا همين عمل‏ باعث دلخوشی و آرامش اعصاب اواست. 
بچه‏ ها را آرام كن سر و صدا راه نيندازند.رختخوابت را نزديك‏ بسترش بينداز و در شب كاملامراقب او باش.گاهی كه از خواب بيدارمی‏شوی اگر بيدار است احوالش را بپرس.اگر از شدت درد خوابش نمی‏برد سعی كن حتی القوه بيدار بمانی و اگر خواستی بخوابی با يكی ازفرزندانت‏ يا پرستار ديگری كه داری نوبت‏ بگذار كه هميشه يك نفرتان ‏بيدار بماند و از بيمار مراقبت كند.مبادا از سر شب تا صبح راحت‏ بخوابی‏ و همسرت از شدت درد بنالد. 
اگر در يك چنين موقعی از همسرت كاملا پذيرايی و دلجويی‏ نمودی به زندگی دلگرم ميگردد،به وفاداری و صميميت تو اطمينان پيداميكند،محبت و علاقه‏اش زيادتر ميشود. 
وقتی از بستر بيماری برخاست‏بيشتر از سابق در خانه‏ات زحمت‏ ميكشد.محبتها و نوازشهایت را هرگز فراموش نمی‏كند و اگر بيمار شدی‏كاملا از تو پرستاری و دلجويی خواهد كرد. 
پيغمبر اسلام (ص) فرمود:بهترين شما كسی است كه برای اهل‏ بيتش خوبتر باشد و من نسبت‏ به خانواده‏ام از همه بهتر هستم (2) . 
رسول خدا (ص) فرمود:هر كس برای بر آوردن حاجت‏ بيماری‏ كوشش كند،موفق شود يا نه،ازگناهانش خارج می‏شود مانند روزی كه ازمادر متولد شده است.يكی از انصار عرض كرد:پدر ومادرم به قربانت‏ يا رسول الله اگر مريض از اهل بيتش باشد آيا ثواب زيادتری ندارد؟فرمود: 
چرا (3) . 

اقتصاد خانواده 
نفقه زن بر شوهر واجب است‏يعنی قانونا و شرعا مرد موظف است كليه مخارج خانواده را ازقبيل خوراك و پوشاك و مسكن و حتی پول ‏دكتر و دوا را تامين كند.و در صورت امتناع ياكوتاهی شرعا و قانونا موردبازخواست قرار خواهد گرفت. 
زن و بچه،نيست و ندارم سرشان نمی‏شود،به هر حال ميخواهند.وخواسته‏ هايشان حد و انتهاندارد.حس رقابت و چشم و همچشمی در آنان ‏بسيار قوی است.بدين جهت مرد نمی‏تواند وصلاح هم نيست كه بدون قيدو شرط مطيع خواسته ‏هايشان باشد. 
مرد خردمند و با تدبير حساب خرج و دخل خانواده را به طور دقيق ‏ميكند.اشياء و لوازم زندگی را به نسبت لزوم و احتياج درجه‏ بندی ميكند. 
حوائج ضروری زندگی مانند خوراك و پوشاك را بر ساير چيزها مقدم‏ ميدارد.مقداری ازدرآمدش را برای حوادث روزگار از قبيل بيماری وبيكاری و كسادی كنار ميگذارد. 
مقداری از آن را برای اجاره يا خريد خانه ذخيره ميكند.به فكرپول آب و برق و تلفن و ماليات و شهريه بچه ‏ها نيز هست.اسباب و اثاث‏ ضروری زندگی را نيز در نظر ميگيرد.آنگاه درآمدشرا با رعايت الاهم ‏فالاهم بر آنها تقسيم ميكند.از اسراف و تبذير خودداری ميكند. 
سعی ميكند پايش را از گليم خويش درازتر نكند.هر خانواده‏ای كه‏ دخل و خرجشان حسابداشته باشد.و با عقل و تدبير و رعايت اقتصادخرج كنند نه تنها دچار قرض و ورشكست نخواهند شد بلكه به زودی‏ زندگی آبرومند و نسبتا خوبی پيدا خواهند كرد. 
خداوند كريم اقتصاد و ميانه‏روی را از علائم ايمان شمرده در قرآن‏مجيد می‏فرمايد:كسانی كه چون خرج كنند اسراف نكنند و بخل نورزند و ميان اين دو معتدل باشند (4) . 
امام صادق (ع) فرمود:من برای كسی كه اقتصاد را رعايت كندضامن می‏شوم كه فقير نشود (5) .
امام صادق (ع) فرمود:چهار دسته مردم دعايشان به هدف اجابت ‏نخواهد رسيد.يكی از آنهاكسی است كه مالش را بيهوده تلف كند آنگاه‏بگويد:خدايا روزی مرا برسان.پس خدا ميفرمايد:مگر به تو دستور ندادم‏كه اقتصاد را رعايت كنی؟ (6) 
عبد الله بن ابان ميگويد:از موسی بن جعفر (ع) راجع به انفاق برخانواده سؤال كردم.فرمود:اسراف و تنگ‏ گيری هر دو مكروه هستند. 
ميانه‏روی را نبايد از دست داد (7) . 
مرد خردمند و عاقبت‏انديش حتی القوه از قرض و نسيه خودداری‏ ميكند.و برای مصارف غيرضروری خودش را به وام نمی‏اندازد. 
اقتصادی كه بر پايه وامهای بانكها و ساير مؤسسات استوار باشد شرعا وعقلا پسنديده نيست. 
خريد اشياء قسطی گر چه ممكن است ظاهر زندگی را زيبا گردانداما خوشی و آسايش را ازخانواده سلب ميكند.خانه قسطی،فرش قسطی،يخچال قسطی،بخاری قسطی،اتومبيل قسطی،تلفن قسطی،تلويزيون‏ قسطی و و و و و اين هم شد زندگی؟!آخر چه لزومی دارد كه انسان اشياءغير ضروری را به قيمتهای گزاف بخرد و مقداری از درآمدش را به‏ صندوق بانكهاو ساير مؤسسات بريزد؟آيا بهتر و عقلايی‏ تر نيست كه قدری صبر كند تا اوضاع اقتصاديش بهتر شود و همان اجناس را با قيمت‏ ارزانتر به طور نقد خريداری كند؟ 
درست است كه پول پيدا كردن خيلی در زندگی انسان تاثير داردليكن علم معاش و راه خرجكردن خيلی از آن مهمتر ميباشد.بسيارندخانواده‏هايی كه با وجود درآمد خوب هميشه گرفتار و مقروضند و به ‏اصطلاح هميشه هشتشان گرو نهشان می‏باشد.بر عكس،بسياریازخانواده‏ها با اينكه درآمد فوق العاده‏ای ندارند اما وضعشان از هر جهت‏خوب و آبرومند است و در كمال رفاه و آسايش زندگی ميكنند.تفاوت اين‏دو دسته در تدبير زندگی و علم معاش می‏باشد. 
بنابراين صلاح خانواده در اينست كه مرد با عقل و احتياط ياشخصا امور اقتصادی منزل را برعهده بگيرد و اگر خريد و فروش دست‏ديگری است‏به كار او نظارت داشته باشد. 
در خاتمه تذكر اين مطلب لازم است كه گر چه رعايت اقتصاد كاری‏خوب و به صلاح خانوادهاست ليكن سختگيری هم خوب نيست.اگروضع مالی مرد خوب است‏بايد در مخارج اهل وعيالش توسعه بدهد.به‏ مقدار توانائی خويش لباس و خوراك خوب و منزل راحت‏برايش تهيه‏ كند. 
مال و ثروت برای خرج كردن و تامين مخارج زندگی است نه برای‏ جمع كردن و باقی گذاشتن.بايد آثار و علائم مال و ثروت در زندگی انسان‏و خوراك و پوشاك خانواده‏اش نمايانباشد.آخر چه فائده‏ای دارد كه‏مرد شبانه‏روز زحمت‏بكشد و به خودش و خانواده‏اش سختی بدهد واموالی را روی هم بگذارد و از اين دنيا برود؟!ماداميكه زنده است زن و فرزندش آرزوی يك لباس زيبا و يك خوراك خوب داشته باشند و ازكمبود مواد غذايی هميشه بيمار و رنجورباشند ليكن بعد از مرگش درتقسيم اموال به سر و كله يكديگر بزنند؟!اگر خدا به انسان نعمت داده بايدبه همان نسبت در مخارج خانواده‏اش توسعه بدهد.غذا و لباس خوب‏برايشان تهيه كند.به مقدار توانايی خويش در هر فصلی ميوه ‏های آن فصل‏ را در اختيارشان بگذارد. 
پيغمبر اسلام (ص) فرمود:از ما نيست كسی كه از جهت مال وثروت در وسعت‏ باشد ليكن براهل و عيالش سخت‏بگيرد (8) . 
موسی بن جعفر (ع) فرمود:عيال مرد اسيران او هستند.پس‏ هر كس خدا به او نعمتی داده بايد در مخارج اسيرانش توسعه بدهد و الاممكن است نعمت هايش گرفته شود (9) . 
امام رضا (ع) فرمود:سزاوار است مرد در مخارج اهل و عيالش‏توسعه دهد تا منتظر مرگش نباشند (10) . 
امير المؤمنين (ع) فرمود:هر جمعه برای اهل و عيالتان ميوه تهيه‏كنيد تا به فرا رسيدن جمعه خوشنود گردند (11) . 
در كارهای خانه كمك كن 
درست است كه كارهای خانه ‏داری بر عهده زنها است و در اين‏باره حرفی ندارند،ليكن بايدتوجه داشت كه اداره يك منزل كار آسانی نيست. 
يك بانوی خانه ‏دار اگر شبانه‏روز هم در منزل كار كند باز هم‏ مقداری از كارها لنگ ميماند.مخصوصا در مواقع غير عادی مانندمهمان‏داری كارها روی هم متراكم ميگردند و كدبانوی خانه را خسته و وامانده می‏سازند.زن در انجام كارهای خانه حرفی ندارد ليكن ازشوهرش انتظار دارد كه گاه گاه او را كمك كند و دستی به بالش بگيرد. 
وقتی مرد وارد خانه می‏شود و می‏بيند كارها از چپ و راست‏ همسرش را احاطه نموده ‏اند سزاوار نيست ‏برود در گوشه ‏ای استراحت ‏كند و انتظار داشته باشد فورا چای و ناهار حاضرشود.بلكه مقتضای‏ محبت و صفای خانوادگی اينست كه در چنين مواقع به ياری همسرش ‏بشتابد و هر كاری را كه از عهده‏اش ساخته است انجام دهد. 
زن اين عمل را دليل صفا و محبت می‏شمارد و به خانه و زندگی‏ علاقه‏مند ميگردد. 
مردانگی به اين نيست كه وقتی وارد خانه شد دست‏به سياه و سفيدنگذارد و فقط امر و نهی كند.خانه ستاد فرماندهی نيست‏ بلكه كانون صفاو محبت و محل همكاری و تشريك مساعی است.پيش خود نگو:اگر درمنزل كار كنم از ابهت و جلالم كاسته می‏شود و موقعيتم متزلزل ميگردد. 
ابدا چنين نيست‏بلكه در نظر همسرت مردی با صفا و در نظر ديگران‏ دلسوز و مهربان معرفی می‏شوی. 
پيغمبر اسلام (ص) با آن عظمت و جلالش در منزل كار ميكرد (12) . 
عايشه همسر پيغمبر ميگويد:وقتی خلوت می‏شد رسول خدا لباسش را ميدوخت و كفشش را وصله ميكرد و مانند ساير مردها در منزل‏كار ميكرد (13) . 
و همچنين علی بن ابيطالب و ساير امامها (ع) در امور خانه‏داری به‏ همسرانشان كمك ميكردند. 

بارداری و زايمان 
دوران بارداری،دوران بسيار حساس و سرنوشت ‏سازی است. 
وضع تغذيه مادر و حالات روانی و حركات جسمانی او،هم نسبت‏به آينده ‏خودش اثر دارد هم برای كودكی كه در رحم او پرورش می‏يابد تاثيرفراوانی دارد.سلامت‏يا بيماری،نيرومندی ياناتوانی،زشتی يا زيبايی،خوش اخلاقی يا بد اخلاقی،مقدار هوش و فهم كودك،در همين زمان و دررحم مادر پايه‏ گذاری ميشود.يكی از دانشمندان می‏نويسد:والدين طفل‏ می‏توانند او را دركاخی از سلامت مزاج نشو و نما دهند يا در بيغوله ‏ای ‏خراب و نمناك بپرورانند.و مسلم استكه چنين مكانی در خور زيستن ‏روح جاودان بشری نيست.به همين جهت،پدر و مادر بزرگترين‏ مسؤوليتها را در مقابل بشريت‏ به عهده دارند (14) . 
بنابراين دوران بارداری را نمی‏توان يك زمان عادی محسوب ‏داشت و نسبت‏به آن بی‏تفاوت بود.بلكه با شروع اين دوران مسؤوليت ‏بسيار سنگينی بر عهده پدر و مادر خواهد افتاد.كه اگراندكی غفلت كنندبا مشكلات صعب العلاج يا غير قابل جبرانی مواجه خواهند شد.در اين جهت ذکرچند مطلب ضرورت دارد. 
1-برنامه غذائی-كودكی كه در رحم مادر زندگی ميكند از خون‏مادر تغذيه مينمايد و رشدميكند.بنابراين غذای مادر بايد آن چنان غنی وكامل باشد كه از يك طرف احتياجات غذايی خودش را تامين كند و بتواندصحيح و سالم به زندگی خويش ادامه دهد،و از طرف ديگر موادغذائی ومصالحی را كه برای پرورش جسم و جان كودك ضرورت دارد دراختيارش قرار دهد تابتواند بخوبی و تندرستی پرورش يابد.بنابراين ‏برنامه غذائی يك خانم آبستن بايد كاملاحساب شده و دقيق باشد.زيرافقدان يا كمبود بعض مواد غذائی،مانند انواع مختلف ويتامينهاو موادمعدنی و آلی و پروتئينها و چربيها و مواد قندی و نشاسته ‏ای،هم نسبت‏ به ‏سلامت مادر لطمه وارد ميسازد هم كودكی كه از خون مادر تغذيه مينمايد. 
امام صادق عليه السلام در حديثی می‏فرمايد:غذای كودك در رحم‏ مادر،از آنچه مادرمی‏خورد و می‏آشامد تامين ميشود (15) . 
در اينجا مشكل ديگری هم وجود دارد كه اكثر خانم ها در تمام ‏دوران بارداری يا در اكثر آن،از يك مزاج عادی و معمولی برخوردارنيستند.بلكه نسبت‏ به بعضي غذاها تنفر پيدا ميكنند (ويار) و بهر حال كم‏ خوراك‏تر ميشوند،در صورتيكه نياز غذايی آنها بيشتر است.و بهمين‏جهت‏بايدغذاهايی را ميل كنند كه در عين حال كه از لحاظ مواد مختلف‏ غذايی غنی است،حجم كمتری هم داشته باشد.و تنظيم چنين برنامه‏غذايی كار دشواری است‏بالاخص برای افراد كم بضاعت و كم اطلاع ازخواص و آثار غذاها و بهداشت عمومی.در اينجاست كه مسؤوليت‏بسيارسنگينی بر عهده پدر كودك نهاده ميشود. اوست كه بايد بمقدار توان‏ خويش تلاش كند وبرای همسر باردارش و كودكی را كه در رحم پرورش ‏می‏دهد برنامه غذايی مناسب و حساب شده ‏ای را تهيه و در اختيارش قراردهد.و اگر در انجام اين مسؤوليت ‏بزرگ كوتاهی كند هم به سلامت آينده ‏همسرش و هم سلامت كودكش لطمه وارد خواهد شد،كه در همين دنيا نتيجه ‏اش را خواهد ديد و هم در جهان آخرت مورد باز خواست الهی قرارخواهد گرفت. 
2-آرامش فكری-زن در زمان بارداری نياز شديدی به آرامش‏ فكری و عشق و علاقه به زندگی دارد.زيرا اعصاب راحت و آرامش فكرو شوق و علاقه به زندگی،هم در سلامت‏ خودش تاثيردارد هم در جسم وروان كودكی كه در رحم پرورش می‏يابد تاثير بسزايی خواهد داشت. 
و تهيه و تامين چنين محيط امن و با آرامشی نيز بر عهده شوهر است.شوهر هميشه بايد با محبتها و نوازش ها و دلجويي هايش دل همسرش ‏را گرم و آرام نگهدارد ليكن در زمان بارداری بايد اين برنامه را دو چندان‏ كند.رفتار شوهر بايد آن چنان باشد كه همسرش از حادثه جديد احساس ‏غرور و شادمانی كند و بر خويشتن ببالد كه مسؤوليت پرورش يك انسان‏ خوب وسالم بر عهده ‏اش نهاده شده است.و بخوبی دريابد كه شوهرش باتمام وجود او را دوست دارد و به فرزندش نيز كاملا علاقه‏ مند ميباشد. 
3-خودداری از حركات شديد-زن در زمان بارداری نياز به‏ استراحت و اجتناب از كارهای سنگين و دشوار دارد.حمل اشياء سنگين‏و حركت های تند می‏تواند برای سلامت‏ خودش وكودكش زيانهای غير قابل‏ جبرانی را ببار آورد. خانمهای باردار بايد كاملا باين نكته توجه داشته باشند.شوهران نيز وظيفه دارند كه به همسران باردارشان توصيه كنند كه ‏از حمل اشياء سنگين و انجام حركتهای تند جدا اجتناب نمايند و لازم ‏است مردها در اين دوران،انجام كارهای سنگين را كه برای زندگی ‏ضرورت دارد خود متحمل شوند و به همسرشان اجازه انجام آنها را ندهند. 
4-يكی از مشكلات دوران بارداری ترس و اضطرابی است كه ‏خانمها از زايمان دارند.مخصوصاخانم هاييكه زايمان اولشان باشد،يا زايمان غير طبيعی داشته باشند.در اين مورد نيز شوهران بايد به ياری‏ همسرانشان بشتابند.به او دلداری و تسليت ‏بدهند.بگويند:اگر رعايت ‏بهداشت وحفظ الصحه را بكنی زايمان امر چندان دشواری نيست.يك‏امر طبيعی است كه برای همه بانوان واقع شده و ميشود.تحمل آن چندان‏سخت نيست،در عوض يك فرزند خوب و سالم پيدا می‏كنيم كه مايه ‏افتخار ما خواهد بود.من نيز همواره مراقب تو خواهم بود و ازهيچگونه‏ كمكی دريغ نخواهم كرد. 
5-زايمان-عمل زايمان بر روي هم دشواري هايی را در بر دارد. 
غالبا با يك دوره دردهای شديد همراه است.خانمهای باردار غالبا از خطرهای احتمالی وعواقب آن بيمناكند.بعد از وضع حمل هم يك دوران‏ ضعف و نقاهت را بايد بگذرانند.گر چه خانم ها دوران بارداری و زايمان وشير دادن را بايد تحمل كنند ليكن شوهر نيز در انعقاد نطفه و بوجود آمدن‏كودك كاملا دخيل بوده است.در واقع پدر و مادر،در بوجود آمدن كودك‏ بطور اشتراك سهيم هستند.گر چه مركز اين موجود جديد رحم مادر ميباشد.بنابراين شوهر نيز برطبق وظيفه وجدانی و انسانی و اسلامی ‏موظف است در موقعيت‏ حساس زايمان به ياری همسرش بشتابد،و سعی و تلاش كند تا عمل زايمان بخوبی انجام بگيرد.اگر نياز به دكتر و دارو وزايشگاه دارد وسيله ‏اش را فراهم سازد.با اظهار محبت دلگرم واميدوارش سازد.هنگامیكه در زايشگاه است مراقب احوال او باشد و حضورا يا بوسيله تلفن از احوالش جويا شود.بعد از وضع حمل درصورت امكان فورا بملاقاتش برود،و اگر ممكن نيست،يكی از خانم های‏ بستگان را به ملاقاتش بفرستد و از احوالش جويا شود وقتی می‏خواهند او را به منزل بياورند بهترست‏ خودش نيز بهمراه باشد وقتی به منزل آمد اسباب و وسايل استراحت او را فراهم سازد در دوره نقاهت اجازه ندهد به كارهای سنگين و دشوار اقدام نمايد سعی كند بمقدار توان غذاهای ‏خوب و مقوی برايش تهيه كند.تا نيروهای از دست داده خود را دوباره‏ بازيابد و با سلامتی به زندگی و پرورش نوزاد مشغول گردد. 
مرد با چنين رفتاری به اخلاق اسلامی عمل كرده و نزد خدا ماجور خواهد بود رسول خداصلی الله عليه و آله فرمود: بهترين شما مردی است‏كه با همسرش به خوبی رفتار كند و من ازهمه شما نسبت‏به همسرم‏ خوش رفتارتر هستم (16) و حضرت صادق عليه السلام فرمود:خدا رحمت كندمردی را كه رابطه بين خودش و همسرش را نيكو گرداند.زيرا خداوند متعال مردرا اختياردار و سرپرست او قرار داده است (17) 
بعلاوه،بدين وسيله كانون گرم خانواده را گرمتر از سابق نموده وبنياد ازدواج را استوار ميگرداند.در اينصورت خانم چنين مردی نيز محبتها و نوازشها و دلجوئيها و زحمتهای شوهر مهربانش را هيچگاه فراموش نخواهد كرد.و با دلگرمی و اميد بيشتری در اداره زندگی تلاش‏ خواهد كرد. 
پی‏نوشتها: 
1-اطلاعات 18 ارديبهشت 1351. 
2-وسائل ج 14 ص 122 
3-وسائل ج 2 ص 643 
4-فرقان آيه 67 
5-وسائل ج 15 ص 258 
6-وسائل ج 15 ص 261 
7-وسائل ج 15 ص 261 
8-مستدرك ج 2 ص 643 
9-بحار ج 104 ص 69 
10-وسائل ج 15 ص 249 
11-بحار ج 104 ص 73 
12-بحار،ج 16 ص 227. 
13-بحار الانوار ج 16 ص 230 
14-راز آفرينش انسان ص 108 
15-بحار الانوار ج 60 ص 342. 
16-وسائل ج 14 ص 122 
17-وسائل جلد 14 ص 124