تعليم و تربيت و آداب و شرايط آن ، از مباحث پيچيده در حوزه زندگي انسان است . زيرا تربيت ديني ، پروراندن نفوس انسانها با استفاده از تعاليم و معارفي ارزنده است . معارف والايي که خداوند براي انسان نازل کرد و آنها را از زبان برترين معلمان بشريت يعني پيامبران به او تعليم داد . در اين ميان ، امر خطير تربيت ديني درمورد کودکان و نوجوانان از اهميت زيادي برخوردار است . زيرا تفهيم آموزه هاي ديني و ارائه تعريف درستي از آغاز و فرجام جهان به اندازه فهم کودک ، درايتي خاص را مي طلبد . کودکان مي خواهند بدانند از کجا آمده اند ؟ چگونه آمده اند ؟ به کجا مي روند و چه کسي آنان را به اين جهان آورده است ؟ اين سؤالات مي تواند نخستين زمينه ها را براي تربيت ديني فراهم کند .
همانطور که گفتيم بيشتر روان شناسان بر اين نکته توافق نظر دارند که تربيت بايد از کودکي آغاز شود . اين مسئله در نظام ديني اسلام نيز از اهميت بسياري برخوردار است . بررسي روانکاوان نشان داده است که در کودکان ، در حدود سن چهار سالگي احساس مذهبي بروز مي کند . درواقع کنجکاوي هاي کودکان درمورد وجود خدا و آفرينش جهان در اين سنين آغاز مي شود . اين مسئله روان شناختي در بين احاديث و روايات پيشوايان ديني اسلام هم ديده مي شود . 

امام محمد باقر(ع) در اين مورد مي فرمايد : " در سن سه سالگي کلمه توحيد را به کودکان بياموزيد . در چهار سالگي آنان را با نبوت پيامبر (ص) آشنا کنيد .... و در هفت سالگي وضو و نماز را آموزش دهيد ."
روان شناسان مي گويند : با افزايش سن کودک ، سه گونه احساس مذهبي در او بوجود مي آيد . مرحله اول رشد و گسترش حس مذهبي ،مرحله دوم پيدايش ترديد در آموخته هاي ديني و مرحله سوم ، پيدايش پرسش هاي برخاسته از اين ترديدهاست . توجه به اين پرسشها و شناخت ويژگيهاي عاطفي و عقلي کودکان ، در اين مرحله بسيار مهم است . گاهي اوقات عکس العمل نادرست والدين و مربيان دربرابر پرسشهاي ديني و مذهبي کودکان ، آنان را براي هميشه از دين دور مي کند . اين مسئله مي تواند يکي از آسيب هاي تربيت ديني باشد .
هر باوري اعم از ديني و يا غير ديني ، زبان مناسب خود را مي طلبد و اگر عقيده اي مربي و مبلغ فهيم و با درايت نداشته باشد ، هرگز نمي تواند مفاهيم اساسي خود را به مخاطبان منتقل کند . همانطور که در تاريخ ديده شده ، پيامبران هر عصر در زمان خود از نام آورترين و موثرترين شخصيت هاي جامعه خويش بودند . زيرا بهترين و زيباترين سخنان ، زماني بر دل مخاطب مي نشيند كه از زبان کساني بيان شود که سراسر زندگيشان آميخته با اعمال نيک و شايسته است .
مداراي معقول درمورد کودکان ، حلقه هاي عاطفي ميان آنها و والدين را مستحکم مي کند .
نکته مهم ديگر در تربيت ديني کودکان ،فراهم کردن زمينه مناسب و فضاي مطلوب در محيط خانواده است . پيامبر گرامي اسلام (ص) چهار توصيه اساسي درخصوص تربيت ديني فرزندان دارد که مي تواند براي همه خانواده ها راهگشا باشد .
رسول خدا (ص) مي فرمايد : " آنچه که کودک در حد توان خود انجام مي دهد ، از او بپذيريد و آنچه را که براي کودک سنگين و طاقت فرساست ، از او نخواهيد / او را به گناه و سرکشي وادار نکنيد / به او دروغ نگوئيد / و دربرابر او به اعمال سبک و حقارت آميز دست نزنيد ."

تعمق در توصيه هاي پيامبر گرامي اسلام (ص) ما را به چند راهکار در تربيت ديني کودکان هدايت مي کند . اول اينکه شناخت ويژگيهاي عاطفي و روان شناختي کودکان ، بسيار مهم است . نکته ديگر آنکه رفتار محبت آميز ، از عوامل رشد و تربيت صحيح کودک است . مداراي معقول درمورد کودکان ، حلقه هاي عاطفي ميان آنها و والدين را مستحکم مي کند . هنگامي که اين ارتباط عاطفي برقرار شود ، کودکان براي يافتن نيازهاي عاطفي خويش به جاذبه هاي بيرون از خانه نمي انديشند . دراين صورت والدين براي آنان الگوهايي دوست داشتني خواهند بود .
تربيت ديني در فرايند خود متضمن اصل آماده سازي مخاطب است . در اين مرحله بايد به آمادگي جسماني - رواني- عاطفي و عقلاني کودکان توجه داشته باشيم . ابتدا بايد آنان را آماده پذيرش نماييم . اگر بخواهيم درمقابل فردي که سير و اشباع از غذاست ، انواع غذاهاي لذيذ را بگذاريم ، مسلما او راغب به خوردن نمي شود. به همين دليل در تربيت ديني بايد نياز دروني کودکان و نوجوانان را برانگيزيم تا زمين دلشان مستعد پذيرش بذر ايمان شود . براي اين منظور لازم است تا با فراهم نمودن زمينه هاي صحبت ذهن آنها را با چالش همراه کنيم تا براي رفه اين چالش و کنجکاوي مبادرت با پرسش کنند تا ما بتوانيم آموزه هاي بيشتري را در اختيار آنها بگذاريم.
" آنچه که کودک در حد توان خود انجام مي دهد ، از او بپذيريد و آنچه را که براي کودک سنگين و طاقت فرساست ، از او نخواهيد / او را به گناه و سرکشي وادار نکنيد / به او دروغ نگوئيد / و دربرابر او به اعمال سبک و حقارت آميز دست نزنيد ."
نکته مهم ديگر در تربيت ديني ، استفاده از فنون ، ابزارها و تکنيکهاي خاص است . گاهي مي توان از داستانهاي ديني استفاده بهينه کرد . داستان ضمن بالا بردن سطح فکر و معرفت کودکان ، احساس ديني را در آنان بر مي انگيزد . بردن کودکان به محافل و مجالس مذهبي و مساجد اگر با خاطره اي شيرين و خوش همراه باشد ، زمينه لازم را براي پرورش ديني آنان فراهم مي کند . گاهي مي توان از طريق بازي و سرگرمي ، مفاهيم ديني را به کودکان منتقل کرد . طي سالهاي اخير ، مراکز اسلامي با طراحي بازيها و سرگرميهاي کامپيوتري ، گامهاي جديدي را براي آموزش و تربيت ديني كودكان برداشته اند . براي آموزش هر امري بايد شرايط را جهت تداعي هاي بيشتر فراهم کنيم . و هر چه مواد آموزشي با وقايع مثبت تر همراه باشد امکان اين تداعي ها افزون تر است.
و شايد مهم ترين اصل در تربيت که بر پايه الگو سازي و همانند سازي استوار است وجوب دارا بودن عقايد پاک و خالص پدر و مادر است . کودک براي آموختن به سر مشق نياز دارد و اگر اين سر مشق در محيط خانواده حاضر نباشد به زحمت مي توان به رشد ديني آن اميد وار بود. و در آخر اينکه براي افزايش هر خصيصه نياز به تشويق رفتار مثبت اندک ضروريست.

صداي جمهوري اسلامي