دوره نوجواني يکي از پرفراز و نشيب ترين دوران هاي زندگي هر فرد است. شناخت هويت، درک هستي، شناخت جايگاه اجتماعي، شکل گيري اهداف در اين مقطع رخ مي دهد و نوجوان اولين گام ها را در تکامل شخصيت خود برمي دارد. والدين همواره با استفاده از تجربيات ديگران ياد مي گيرند که برخي رفتارها، حرف ها و عکس العمل هاي نوجوان خود را ناشي از قرار گرفتن در دوره نوجواني قلمداد کنند و به خود بقبولانند که آن ها به مقتضاي سن است. هر چند در دوره هاي تکامل رشد شخصيت انسان، اين امر بديهي است اما نمي توان به سادگي از کنار اين امر گذشت.
واقعيت اين است که بسياري از والدين از روان شناسي کودک اطلاعات چنداني ندارند و از ويژگي هاي دوران نوجواني جز پرخاشگري، پيدا شدن اولين علايم بلوغ و عصبي بودن چيزي نمي دانند. در اين ميان برخي باورهاي غلط درباره دختران و پسران نوجوان توسط والدين گذر از اين دوران را براي آن ها دشوارتر مي کند.
واقعيت اين است که نوجوان در اين دوره از زندگي از نظر جسماني در حال رشد، از نظر عاطفي نارس، از لحاظ تجربه محدود و از نظر فرهنگ اجتماعي بسيار شکننده و تحت تاثير است. ناآگاهي و بي توجهي والدين به تغييرات رواني در اين دوره ممکن است منجر به بروز اختلافات خانوادگي و اجتماعي و منشاء بسياري از انحرافات اخلاقي در نوجوان شود.به نوشته آفتاب، براي درک دنياي رواني نوجوانان بايد بدانيم که او در اين دوران بسيار جسور، زودرنج، درون گرا، خودراي و برتري طلب مي شود. عقايد خود را محکم تر و آشکارتر بيان مي کند، تمايل دارد با دوستان خود درددل کند، آزادي عمل داشته باشد و مورد تاييد قرار گيرد، آرمان جوست و معتقد است که مي تواند دنيا را مطابق معيارهاي خود عوض کند به همين جهت دست به کارهاي افراطي مي زند که از جانب ديگران غيرعادي تلقي مي شود. تنهايي يکي از ويژگي هاي نوجواني است و نشانه نابهنجاري يا بيماري نيست. در اين دوره شکل ظاهري بدن به خصوص چهره اهميت زيادي پيدا مي کند و عزت نفس را تحت تاثير قرار مي دهد. نوجوان احساس پذيرفته شدن از سوي دوستان را دوست دارد.
در اين ميان پسران نوجوان به علت برخي نگرش هاي غلط بيشتر تحت فشار قرار دارند. به گفته محققان به نوشته تايمز آنلاين اکثر والدين به غلط تصور مي کنند که پسران نوجوان نياز به دوست صميمي براي ابراز احساسات و عواطف خود ندارند و دختران عاطفي تر هستند. به گمان آن ها دوست صميمي براي دختر نوجوان براي شراکت در اسرار خصوصي ضروري است اما پسران براي تفريح و ورزش و سرگرمي به دوست نياز دارند نه ابراز احساسات و عواطف اما طبق تحقيقات مشخص شده است که پسران بين سنين ?? تا ?? ساله همانند دختران به يک دوست صميمي براي ابراز احساسات نياز دارند. دوستي که با او درد دل کنند. در غير اين صورت در بزرگسالي نخواهند توانست رابطه دنباله دار و مثبتي با دوستان برقرار کنند و دچار عوارض اين تنهايي خواهند شد. بنابراين بهتر است اين تصور غلط که فقط دختران احساساتي هستند را کنار بگذاريم.
همچنان که دکتر نسرين اميري، فوق تخصص روان پزشکي کودک و عضو هيئت علمي دانشگاه علوم بهزيستي و توان بخشي به خراسان مي گويد: در روند رشد و تکامل عاطفي نياز داريم احساسات را بر چسب بزنيم، درک کنيم و آن ها را بروز دهيم. هر کدام از اين مراحل به طور مستقيم سلامت رواني ما را تحت تاثير قرار مي دهد.
اختلال در اين روند مي تواند به اختلالات مختلف رواني و اضطرابي در فرد بينجامد. بنابراين والدين توجه داشته باشند بايد احساسات و عواطف را در بچه ها برچسب بزنند يعني نوجوان بداند احساس خشم، اندوه، شادي، نااميدي احساساتي طبيعي هستند و او بايد اين احساسات را تجربه کند. همچنين والدين بايد احساسات بچه ها را درک کنند نه اين که آن را رد کنند. به عنوان مثال اگر نوجواني احساس نااميدي مي کند و آن را به والدينش مي گويد، نبايد والدين آن را انکار کنند، در بسياري از مواقع والدين تصور مي کنند نبايد احساسات منفي نوجوان را تاييد کرد در صورتي که اين کار به سلامت رواني نوجوان لطمه مي زند. بايد ياد بگيريم احساسات منفي نوجوان را درک کنيم و به او اجازه دهيم احساسات خود را بروز دهد. نوجوان نبايد به خاطر احساس بدي که دارد مورد سرزنش واقع شود بلکه بايد سعي کرد با آرامش مهر تاييد بر احساس او زد و سپس به او در غلبه بر احساسش کمک کرد.
دکتر اميري با رد تفاوت احساسات در دختر و پسر مي گويد: از اين لحاظ هيچ تفاوتي بين دو جنس وجود ندارد و پسران همان قدر نياز به ابراز و درک احساسات خود دارند که دختران.
بسياري تصور مي کنند که از آن جا که تمايل به داشتن قدرت بيشتر در پسران ديده مي شود، پس نياز به احساس در آن ها کمتر است در حالي که احساس به قدرت ربطي ندارد و ديده شده که آدم هاي قدرتمند، احساسات قوي تري داشته اند.
اين عبارت که «مردها گريه نمي کنند» به غلط در فرهنگ ما و بسياري ديگر از فرهنگ ها رايج شده و بايد تصحيح شود زيرا همه انسان ها به بروز احساسات و درک احساساتشان از جانب ديگران نياز دارند. والدين توجه داشته باشند که وقتي مانع ابراز احساسات پسر نوجوان خود مي شوند دو اتفاق ممکن است بيفتد؛ يا او بايد احساسات خود را انکار کند که در آن صورت ممکن است دچار اختلالات شخصيتي شود و يا اين که براي بروز آن ها به شيوه هاي ديگري متوسل شود که از نظر فرهنگي براي جنس او پسنديده تر است، مثل پرخاشگري. درست به همين دليل است که پرخاشگري در نوجوانان پسر بسيار بيشتر از نوجوانان دختر است، ممکن است به جاي پرخاشگري با دروني کردن احساسات، به افسردگي و اضطراب مبتلا شود. چنين نوجواني منزوي مي شود و از خانواده دوري مي کند بدون اين که از نظر خانواده، اين رفتارهاي او علت خاصي داشته باشد. بنابراين بهتر است والدين هوشيارانه نسبت به رفتارهاي مختلف نوجوان اقدام کنند و هرگز احساسات و هيجانات مثبت و منفي او را انکار نکنند، بلکه بستري فراهم کنند تا نوجوان بتواند احساسات خود را ابراز کند.
از طرف ديگر يکي از مهم ترين شاخصه هاي بهداشت رواني پسران نوجوان داشتن دوست صميمي است. چنان که در تحقيقات مشخص شده که پسران به کسي احتياج دارند که بتوانند روابط صميمانه اي با او برقرار کنند، کسي که به گفته آن ها « وقتي حرف مي زنند آن ها را مسخره نکند»، بتواند اسرار آن ها را نگه دارد و يا احساسات و عواطف آ ن ها را درک کند. به نوشته رويترز، پروفسور «Way» در تحقيقات خود دريافت برقراري روابط صميمانه در تکامل احساس ارزشمندي و تعامل با اجتماع نقش اساسي دارد بنابراين لازم است نياز نوجوانان پسر براي داشتن يک دوست صميمي توسط والدين به رسميت شناخته شود. اما همين که نوجوان به سن ?? و ?? سالگي مي رسد با غلبه بر احساسات خود و کنترل آن ها اقدام به الگوپذيري از جامعه مي کند. او قهرمانان خيالي که خودمتکي، مستقل، بدون احساس و تنها هستند را الگو قرار مي دهد. اين همان تصوير غلطي است که جامعه از يک مرد ايده آل در ذهن پسران نوجوان ايجاد مي کند.
درست در همين سنين است که آمار خودکشي نوجوانان پسر بالاست و پرخاشگري، تمايل به رفتارهاي ضداجتماعي، اختلالات اضطرابي و افسردگي در آن ها به وفور مشاهده مي شود. طبق تحقيقات مشخص شده پسران نوجواني که يک يا چند دوست صميمي ندارند بيشتر در خطر خودکشي و ابتلا به افسردگي قرار دارند.
نکته اين جاست که احساس غم و اندوه و تنهايي ازدواج آ ن ها را نيز تحت تاثير قرار مي دهد. زيرا يک مرد موفق براي داشتن يک زندگي شاد نه فقط به يک همسر مناسب و فرزندان موفق بلکه به دوستان صميمي و قديمي نياز دارد. جدايي ناگهاني برخي مردان از همسران خود گاه ريشه در اين موضوع دارد. آن ها در واقع نتوانسته اند خلاء يک دوست خوب را با هيچ چيزي در زندگي پر کنند و آن چه ساخته اند خراب مي کنند تا بتوانند آن گمشده خود را که يک دوست صميمي است بيابند.
بنابراين به والدين توصيه مي شود از واکنش هاي کليشه اي مثل عبارت «مرد که گريه نمي کند» در مورد پسر نوجوان خود بپرهيزند. با احساسات او همدلي کنند و به آن ها احترام بگذارند. الگوي مناسبي براي فرزندان خود باشند و او را تشويق کنند تا دوستان صميمي براي خود پيدا کند و احساساتش را براي آن ها بيان کند.

         
روزنامه خراسان ( www.khorasannews.com )