امنيت رواني سالمندان
 
كارشناسان مسائل اجتماعي، سالمندان را پس از جوانان آسيب پذيرترين قشر در برابر انواع استرس ها ارزيابي مي كنند. اين دو گروه سني اگرچه تفاوت هاي آشكاري با هم دارند ، اما در توصيف وضعيت اجتماعي شان به شباهت هاي بسياري هم مي توان اشاره كرد. به عنوان مثال در مورد افسردگي هر دو قشر مي توان عدم برخورداري كامل از حمايت هاي اجتماعي و به همان ميزان احساس امنيت و رضامندي از زندگي را اصلي ترين عامل دانست كه براي پيرسالان و جوانان به يك اندازه تاثيرگذار خواهد بود.
 
براساس آخرين گزارش هاي توسعه انساني سازمان ملل متحد ، ايران توانسته است با دوپله ارتقا كه يكي از شاخصه هاي اين ارتقا را مي توان افزايش اميد به زندگي دانست ، به وضعيت بهتري نسبت به گذشته دست يابد. اين موضوع از يك سو ارتقاي سطح بهداشت و از سوي ديگر كاهش استرس هاي رواني را نشان مي دهد كه موجب افزايش طول عمر افراد و اميد بيشتر به زندگي در آنها شده است ، اما اگر در دراز مدت ، همين ميزان نرخ خدمات اجتماعي رشد معقولي نداشته باشد ، نه تنها در سال هاي آتي با بحران سالمندي مواجه خواهيم شد ، بلكه به همان نسبت ميزان استرس جامعه جوان را هم بالابرده ايم ، چرا كه جوانان چشم به سالخوردگان دارند و آينده خود را در تصويري از زندگي امروز آن ها جست و جو مي كنند.
 
سالخوردگان و خدمات اجتماعي
طي سال هاي اخير توجه به پيرسالان از نظر ارائه خدمات اجتماعي كم و بيش رشد كرده است و در همين راستا گروه هاي اجتماعي نيز فعال تر شده اند با اين همه از دو نكته اساسي نمي توان غفلت كرد ، دو نكته اي كه هم سالمندان و هم كارشناسان بر آن اتفاق نظر دارند.
 اول آن كه خدمات اجتماعي به فرض گسترده بودن نيز نبايد صرفاً به گروهي خاص اختصاص پيدا كند و نكته دوم اين كه رعايت و تكريم سالمندان شكلي قانوني و فراگير به خود بگيرد.
 
 دكتر محمد علي دانشور- كارشناس مسائل اجتماعي- در اين رابطه مي گويد: بسياري از مصاديق تكريم به سالمندان بطور عرفي و وجداني در فرهنگ ما وجود دارد ، اما باتوسعه زندگي شهري و تغيير بافت مناسبات اجتماعي بايد اين موارد را به شكل قانوني درآوريم.  منظور از قانون، ماموريت دادن به هر سازمان و نهادي براي عملياتي كردن تكريم سالمندان است. به عنوان مثال همين شركت واحد يا مترو مي توانند جايگاه هايي را ويژه سالمندان درنظر بگيرند و رعايت آن را هم به شكل سازماني عملياتي كنند . اين وضعيت علاوه بر تقويت فرهنگ عمومي، سالمندان را از امنيت قانوني هم برخوردار خواهد كرد. وي در ادامه مي افزايد: موضوع بعدي كه بايد بدان اشاره كرد ، فراگيري است به اين معني كه نبايد هر سازمان ساز خودش را بزند، آن وقت مثلاً بازنشستگان فلان نهاد نسبت به بازنشستگان نهاد و ارگاني ديگر احساس كمبود خواهند كرد و بعد اين كه همه سالمندان مشمول خدمات اجتماعي شوند نه اين كه يك شخص 60 ساله كه در هيچ نهاد دولتي و خصوصي شاغل نبوده بين خود و همسالانش كه بازنشسته مراكز دولتي هستند احساس تبعيض كند و يا احساس كند نمي تواند به طور رايگان مثل همسالان ديگرش سوار اتوبوس شركت واحد شود، احساس كند نمي تواند مثل سالمندان ديگر به سينما برود و….
در زمينه احساس امنيت و دوري از استرس هاي سالخوردگي به موضوعات متعددي مي تـوان اشاره كرد كه يكي از نمودهاي آن امنيت اقتصادي است.
حاصل يك پژوهش دانشگاهي در مناطق مختلف تهران حاكي از وابستگي تعداد زيادي از سالخوردگان به فرزندان و خويشان خود است. اين يافته ها بيانگر آن است كه مردان سالخورده نسبت به زنان سالخورده موقعيت نسبي بهتري دارند و اين موقعيت بهتر در تمامي زمينه هاي سواد ، اشتغال، درآمد ماهانه و تطبيق وضعيت زندگي باتوجه به اين درآمد ، قابل بررسي است.
مردان سالخورده از نظر منابع تامين درآمد و مالكيت محل مسكوني استقلال بيشتري نسبت به زنان دارند و در همين رابطه زنان سالخورده بيشتر به اعضاي خانواده و خويشاوندان خود براي تامين درآمد ماهانه و محل مسكوني متكي هستند.
عمده ترين مشكلات اجتماعي سالخوردگان را مي توان كمبود فعاليت هاي اجتماعي و ميزان كم ارتباط با دوستان تعريف كرد.
مهم ترين فعاليت هاي اجتماعي از نظر سالخوردگان انجام فرايض ديني و مذهبي، سفرهاي زيارتي و ديدار اقوام و خويشان نزديك است. در اين رابطه يافته هاي علمي نشان مي دهد زنان بيشتر از مردان گرايش به فعاليت هاي مذهبي دارند و همچنين روابط اجتماعي آن ها بيشتر در درون شبكه هاي خانوادگي اتفاق مي افتد. در عوض مردان فعاليت هاي اجتماعي خارج از خانه بيشتري دارند.
 
موضوع ديگري كه ارتباط مستقيم با امنيت رواني سالمندان برقرار مي كند، مفهوم خانه است. خانه به معناي فضايي كه سالمند از هر حيث در آن احساس امنيت كند.  در يك تحليل كلي و جمع بندي نظرات كارشناسان در ارتباط با خانه به چهار مورد اساسي مي توان اشاره كرد.
1 ـ فضايي آرام و به دور از تنش و احساسات ياس آميز كه مي تواند آرامش بخش روح و روان سالمندان باشد.
2 ـ با رعايت اصول ايمني و بهداشتي كه ارتباط مستقيم با نوع معماري خانه دارد ، سلامت سالمندان تامين شده و نياز به درمان جسمي و روحي در آنها را كاهش مي دهد.
3- وجود مجموعه اي از رهنمودهاي معماري در زمينه مورد نظر كه به دليل نبودن ساماندهي اجرايي كافي و نبودن ضوابط لازم الاجرا مورد استفاده قرار نمي گيرد.
4ـ ايجاد آسايش جسمي و فيزيكي جهت امنيت يا سهولت دسترسي ها ، چيدمان مناسب داخلي فضاها، ابعاد مناسب فضاها و فضاهايي كه سلامتي جسمي و رواني سالمندان را تحت تاثير خود قرار مي دهد.
 
 با توجه به آنچه گفته شد مي توان حقوق شهروندي و برخورداري از امكانات موجود در جامعه را براي سالخوردگان به اين شكل تعريف كرد:
مجموعه اي از ضوابط اجتماعي، مناسبات فرهنگي و ضمانت هاي اقتصادي كه باعث آرامش سالمندان مي شود. اين موضوع علاوه بر آن كه هزينه هاي جامعه را براي جلوگيري از بحران يا فروكش بحران سالمندي كاهش مي دهد ، اين گروه سني را به صورت بخش فعالي از جامعه دوباره بازسازي مي كند.
به عبارت ديگر وقتي سالمند از هر نظر احساس امنيت كرد ، سعي خواهد كرد تا خود را به عنوان عضوي مثبت ، مؤثر و فعال در جامعه جلوه دهد كه در آن صورت مي توان با فعال كردن NGO هاي مختلف از تجربه و انرژي سالمندان استفاده كرد و اما مهم ترين نكته اي كه جا دارد بار ديگر بدان تاكيد شود ، الگوپذيري جوانان از سالمندان است. آنها در وضعيت امروز پيرسالان و بازنشستگان ، فرداي خود را مي بينند. پس با افزايش اميد به زندگي در جامعه ايران و ناهمخواني آن با برخورداري از امكانات اجتماعي، ياس را براي جوانان به ارمغان نياوريم.
 
منبع : فصلنامه ي تخصصي سالمند -