حضرت آيت الله العظمي حاج آقا مجتبي تهراني با توجه به نياز شديد جامعه به حفظ و استواري کانون خانواده، در درس اخلاق خود با تکيه بر محيط خانوادگي، بحثي را با عنوان «غيرت مؤمن» آغاز کرده اند. آنچه پيش روي شماست متن سوّمين جلسه از اين مباحث است که در اين جلسه ايشان به برخي از اقداماتي که از راه ديداري و رفتاري موجب تربيت فرزند مي گردد اشاره نموده و با تاکيد بر تأثير تکرار در تربيت، حديثي را در اين زمينه مطرح مي فرمايند؛ 

در ادامه نسبت به بکار گيري روشهاي غلط تربيتي هشدار داده و با اشاره به روايت نبوي در باب راههاي نجات خود و خانواده از آتش، 5 نکته بسيار مهم را در زمينه تربيت لفظي و عملي فرزند متذکّر مي شوند.

به اطّلاع علاقهمندان ميرساند جلسات هفتگي درس اخلاق حضرت آيتالله العظمي حاج آقا مجتبي تهراني چهارشنبهها پس از نماز جماعت مغرب و عشاء، در تهران خيابان ايران، کوچه شهيد ملکي برقرار ميباشد و اولين جلسه درس اخلاق ايشان در سال 1389 در تايخ 18/1/89 برگزار مي گردد. همچنين ميتوانيد متن، صوت و فيلم اين دروس را بر روي پايگاه اطلاع رساني ملاحظه نماييد.
اَعوذُ بِاللهِ مِنَ الشَّيطانِ الرَّجيم؛ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيم وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبّ‏ِ الْعَالَمِين وَ صَلَّي اللهُ عَلي مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّيِّبينَ الطّاهِرين وَ لَعنَةُ اللهِ عَلي اَعدائِهِم اَجمَعين.
رُوِيَ عَن رَسولِ الله (صلّي الله عليه و آله و سلّم) :
« إِنَّ الغَيرَةَ مِنَ الايمان » غيرت از آثار ايمان است.

مروري بر مباحث گذشته
بحث ما در مسئله غيرت بود که از محبّت ناشي مي شود. همچنين پيرامون محيط هايي که انسان در طول زندگي، در آن محيط ها ساخته مي شود بحث شد. گفته شد اولين محيط، محيط خانوادگي است، که به طور غالب شديدترين محبّت ها در اين محيط است و اين رابطه محبّتي در محبّت پدر و مادر به فرزند برقرار است و لذا غيرتي که از محبّت ناشي مي شود و ريشه در محبّت دارد، اقتضا مي کند که پدر و مادر فرزندشان را در بُعد انساني و الهي بسازند. عرض کردم که ساختار وجودي انسان (که شاکله انسان را تشکيل مي دهد) بوسيله تربيت ايجاد مي شود و در همين محيط هاست که انسان ساخته مي شود.
بحث به اينجا رسيد که تربيت غالباً از دو راه سمعي و بصري است. لذا وارد اين بحث شدم که در اسلام براي پدر و مادر، آدابي وجود دارد که براي ساختن فرزند از همان هنگام تولد چه کارهايي را بايد انجام دهند. اسلام کارهايي که براي ساختن فرزند و ساختن شاکله وجودي او از روز تولّد تا دو سالگي لازم است را، از راه سمعي بيان کرده است.
در باب گفتاري و شنيداري گفتيم در آداب اسلامي امر کرده اند که دو سال او که تمام شد و وارد سه سال شد ( که در اين زمان غالباً هم دريافت مي کند و هم بازگو مي کند) کلمه توحيد را به او بياموز و تکرار هم بکن تا اينکه براي او ملکه شود. يعني شاکله توحيدي داشته باشد. 

تأثير اعمال ديداري در تربيت فرزند
از آنجايي که در مقابل کارهاي گفتاري و شنيداري، کرداري و رفتاري است؛ ما به اعمال و اقدامات بصري (ديداري) مي پردازيم. راجع به اقدامات ديداري، در روايات اشاره شده به اينکه وقتي کودک، شش سالش تمام شد و مي خواهد وارد هفت سال بشود، اينجا مقتضي آموختن را دارد. قبل از هفت سالگي بحث گفتار بود، اينجا بحث اعمال است. در يک روايتي پيغمبر اکرم فرمودند:
«عَلِّموا أَولادَکُم أَلصَّلاةِ إِذا بَلَغوا سَبعاً » فرزندتان را آنگاه که به هفت سالگي وارد مي شوند نماز بياموزيد.
شش سال او که تمام مي شود و وارد هفت سال مي شود، جنبه ديداري و رفتاري دارد. به پدر و مادر مي گويد: بايست و نماز را بخوان و به او اين عمل را بياموز! بحث آموزش رفتاري است نه گفتاري.
مي فرمايد بعد از آموزش عملي رهايش نکن، بيا سراغ آموزش گفتاري. ايستادي نماز خواندي، به او بگو: بابا جان! مرا نگاه کن! به اين مي گويند نماز. بابا جان نماز مي خوانم، نگاه کن!
کم کم اين عمل تو را ياد مي گيرد. در اين سنين سريع ياد مي گيرد و گيرنده اش بسيار قوي، سريع و عميق است و فوراً به حافظه مي برد. حافظه هم اتاق بايگاني است. آن را در اتاق بايگاني اش نگاه مي دارد. قشنگ عکسبرداري مي کند، فيلم مي گيرد.

تأکيد و تکرار با روشهاي صحيح در تربيت مؤثر است
اين عمل را که آموزش دادي، باز هم رهايش نکن، دوباره بيا سراغ اقدامات گفتاري. يک روايت از علي (عليه السلام) است که فرمود:
« أَدِّب صِغارَ أَهلِ بَيتِکَ بلِسانِکَ عَلَي الصَّلاةِ وَ الطَّهُورِ » کودکانِ خانواده ات را با زبانت به نماز و وضو تربيت کن.
اگر مي خواهي در بُعد معنوي او اين روح را بسازي، بدان که با تکرار ملکه مي شود. تربيت خيلي ظرافت دارد. برخلاف آنچه همه مي گويند اين مباحث خيلي مشکل نيست ولي به نظر من از نظر مباحث علمي ظرافت دارد و ظرافتش اين است که در اين سنين که داري عملاً به او آموزش مي دهي، و بعد هم لفظاً روي آن تأکيد مي کني، مواظب باش يک وقت روشي غير الهي و غير انساني به کار نگيري. ـ نعوذ بالله ـ با خشونت رفتار نکني! وگرنه بَري مي شود از هر چه دين است. اگر به اين نحو باشد، کشف از جهالت تو است.

تفاوت ميان اصلِ تربيت و روشِ تربيت
يک بحث ديگري هم هست که من فقط تذکر مي دهم و آن اينکه روش در تربيت، جداي از اصلِ تربيت است. او را بايد تربيت کني ولي نه با الفاظ خشن و امثال اينها. بلکه بايد او را به شوق بياوري، که اينها روش تربيتي است. بايد ميان اصلِ تربيت و روشِ تربيت، جداسازي کنيم.
ما يک آيه داريم از آيات شريفه قرآن که اصل مسئله آموزش و تربيت را، چه نسبت به خود، چه نسبت به کساني که جزو خاندان محسوب مي شوند، مطرح مي کند و به طور کلي به ما که مؤمن هستيم و اعتقاد به مبدأ و معاد داريم، خطاب مي کند که:
« يَأَيهَُّا الَّذِينَ ءَامَنُوا قُوا أَنفُسَكمُ‏ْ وَ أَهْلِيكمُ‏ْ نَاراً » اي کسانيکه ايمان آورديد، جانهاي خودتان و خاندانتان را از آتش جهنّم حفظ کنيد. اين يک فرمان کلي است. 

راههاي نجات خود و خانواده از آتش
در روايتي از امام صادق (عليه السلام) آمده است که حضرت فرمود:
« لَمّا نَزَلَت " يَأَيهَُّا الَّذِينَ ءَامَنُواْ قُواْ أَنفُسَكمُ‏ْ وَ أَهْلِيكمُ‏ْ نَارا " قالَ النّاس کَيفَ نَقِي أَنفُسَنا وَ أَهلِينَا؟» وقتي اين آيه نازل شد مردم گفتند: چگونه ما خودمان و خانوادمان را از آتش جهنم حفظ کنيم؟ پيغمبر اکرم جواب دادند: «إِعمَلُوا الخَيرَ وَ ذَکِّرُوا به أَهليِکُم وَ أَدِّبوهُم عَلي طَاعَةِ اللهِ »کارهاي خير انجام دهيد و خانواده هايتان را به آن يادآور شويد و آنها را بر بندگي خدا ادب نمائيد. من فهرست وار توضيح مي دهم که پيامبر اکرم چه مي فرمايند. 

عمل خير
اوّل به راه کرداري و رفتاري اشاره مي فرمايد « إِعمَلُوا الخَير» شما کردار و رفتارتان را، يک رفتاري بکنيد که خوب و پسنديده باشد. خود اين عمل در خانواده، يک تير و دو نشان است؛ در بعد الهي و انساني خودت را از آتش نجات مي دهي؛ مثلاً نماز مي خواني، کمک به مستمندان مي کني و... با اين کار، هم خودت را از آتش نجات مي دهي، هم خانواده ات را. چون داري آنها را آموزش مي دهي و وظيفه تو هم آموزش دادن بوده است.
" يَأَيهَُّا الَّذِينَ ءَامَنُواْ قُواْ أَنفُسَكمُ‏ْ وَ أَهْلِيكمُ‏ْ نَارا " به همه مؤمنين خطاب ميکند که هم خودت را بايد از آتش نجات بدهي، هم خانواده ات را. يعني نجات آنها با دست تو است. بعد سؤال مي کنند آقا! چگونه اين کار را انجام دهيم؟ مي فرمايد: کار خير بکنيد! آيا با کار خير من او از آتش نجات پيدا مي کند؟ بله! ببينيد چگونه پيغمبر مسأله را روشن مي فرمايد. وظيفه ات اين بوده است که کار خير کني. با اين کار هم خودت نجات پيدا مي کني، هم او را عملاً تأديب مي کني و به او مي آموزي. اينکه تعبير کردم يک تير و دو نشان است، اين مطلب است: هم خودت را از آتش نجات مي دهي، هم او را. چون داري آموزش عملي مي کني. 

يادآوري و تذکر
بعد مي فرمايد: «وَ ذَکِّرُوا به أَهليِکُم» يادآور شو به خانواده ات! يعني وقتي کار خير کردي و او هم ياد گرفت، بعد به آنها يادآوري کن. خودت که عمل را ادامه مي دهي، به آنها هم يادآوري بکن که نکند آنها را ترک کنند. تا شاکله و ملکه براي آنها بشود و شاکله وجودي آنها را تشکيل دهد. 

کار خير را با دست کودک انجام دهيد
«وَ ذَکِّروا بِه (أَي بِالخَيرِ) أَهليکُم». يادآورشان کن به کارهاي خير. ما در باب اعمال نيک داريم که خير، به طور عملي و لفظي بايد کنار هم باشد. نسبت به تربيت کساني که تحت تربيت انسان قرار مي گيرند مثل فرزند انسان، بايد با هم باشد تا خوب تأثير بگذارد. در يک روايتي از امام رضا عليه السلام آمده که حضرت فرمود: «مُرِ الصَّبِيَّ فَليَتَصَدَّق بِيَدِه بِالکِسرَةِ وَ القَبضَةِ و الشَّيءِ وَ إن قَلَّ » کودک را امر کن تا با دست خودش صدقه بدهد، اگرچه کم باشد.
بصورت گفتاري به او امر کن اين کار را بکند! حال که مي خواهي دست گيري از مستمند کني و صدقه بدهي با دست او بده! پول را بده به او بگو: تو بده! صدقه را تو مي دهي امّا با دست او بده!
ببينيد چقدر زيبا مي آيد مطلب را بيان مي فرمايد: « فَليَتَصَدَّق بِيَدِه » با دست بچّه ات - قبضه را يک مُشت مي گويند - مي خواهي در راه خداانفاق کني، دست گيري از مستمندان بکني، هم به او امر کن، هم با دست او اين کار را بکن! يعني هم گفتاري هم کرداري. هر دو با هم.