حضرت صديقه كبري فاطمه زهراعليها السلام موضوعي نيست كه در يك پاسخ بگنجد و يا از عهده كسي برآيد. حقيقت و ارزش وجودي آن بزرگوار را كسي جز خداي متعالي و اولياء خاص او صلوات اللّه عليهم نمي‏داند، اما با اين همه مگر نه اين است كه خاندان نبوت، هاديان خلقند و زندگي و كلامشان حجت و الگوي مردمان، پس شناخت و بهره گرفتن از هدايت آنان در حدّ امكان، وظيفه‏اي است كه سخت به انجام آن نيازمنديم. 

تمام زندگي حضرت زهراعليها السلام الگو و اسوه است. اينك به موارد الگويي زندگي حضرت زهراعليها السلام مي‏پردازيم: 

الف: رفتار با همسر: مي‏بينيم كه فاطمه از لحظه ورود به خانه گلي اما نوراني علي‏عليه السلام تا آخرين روز زندگي، بر سر پيمان خود بود. اين از فرازهاي برجسته زندگي حضرت فاطمه‏عليها السلام است، كه از همان آغاز ورود به خانه همسر، تمام شخصيت و هويت خود را چنان بروز دهد كه تا پايان مسير مشخص باشد. پاسخ صريح و زيباي علي‏عليه السلام به پيامبر اكرم‏صلي الله عليه وآله در فرداي عروسي، مؤيدي است، بر آنچه گفته آمد. علي‏عليه السلام در اين جواب كوتاه و عميق، فاطمه را بهترين يار و مددكار، در طاعت حق معرفي مي‏كند. وقتي پيامبرصلي الله عليه وآله از او پرسيد كه زهراعليها السلام را چگونه يافتي؟ عرض كرد:"نِعْمَ الْعَوْنُ عَلي طاعَةِ اللّهِ"[1] فاطمه چه خوب ياوري براي اطاعت الهي است.
و هنگامي كه پيامبرصلي الله عليه وآله همين پرسش را از فاطمه‏عليها السلام كرد، پاسخي شنيد:"خَيْرُ بَعْل" بهترين شوهر است كه حكايت از كمال رضايت و خشنودي زهراعليها السلام مي‏كند. تعاون بر تقوا، نيكي از اركان زندگي مشترك علي‏عليه السلام و فاطمه‏عليها السلام بود و شايد يكي از بهترين و شكوهمندترين نشانه ‏هاي آن اين است كه زهراعليها السلام در طول زندگي پر فراز و نشيب خود با علي‏عليه السلام هيچ گاه از وي تقاضايي ننمود كه اجابت آن براي علي‏عليه السلام مشكل و موجب اذيّت وي باشد. لباس، زينت، اثاث خانه، مسكن وسيع و امثال آن خواسته هايي است كه معمولاً هر زني به خود اجازه مي‏دهد كه از همسر خويش درخواست نمايد، امّا زهراعليها السلام هرگز همسرش را براي تهيه اين نوع خواسته ‏ها به زحمت نينداخت. حتي وقتي در بستر بيماري بود و علي‏عليه السلام با دلي پر از عشق و محبت، از او خواست كه اگر خواسته‏اي دارد ابراز كند، زهراعليها السلام از بيان تقاضاي خود ابا مي‏كرد. علي‏عليه السلام فرمود: (فاطمه جان، چيزي از من بخواه). و هنگامي كه زهراعليها السلام را همچنان ساكت و آرام ديد، او را سوگند داد كه از او تقاضايي كند. فاطمه كه ديگر سكوت را جايز نمي‏ديد، گفت: اكنون كه سوگندم دادي اگر اناري باشد، مايل هستم. علي‏عليه السلام از اين كه ديد همسرش بعد از سالها زندگي و قناعت، بالاخره از او درخواستي كرده است، براي انجام خواسته او با خوشحالي از خانه بيرون آمد كه مشروح جريان آن، در كتابهاي تاريخي و روايي آمده است.[2] 

ب: رفتار با فرزند: با كمي دقت در برخورد عاطفي و منطقي حضرت زهراعليها السلام در مي‏يابيم كه آن بانوي بزرگوار، در ساختن روح و شخصيت فرزندان گرامي‏اش از ابزاري بسيار ظريف و دقيق استفاده كرده است، كه بسياري از آن‏ها در حال حاضر، ميان روانشناسان تربيتي مورد بحث و بررسي قرار گرفته و خبرگان اين فن، به نتايج مثبت آن ايمان آورده ‏اند. بي شك، اين توفيق بي نظير در تربيت كودكان، ناشي از معرفت عميق و صحيحي است كه اسلام در مورد انسان، ارائه داده است. بنابراين اگر بگوئيم هر مكتبي به اندازه شناخت درستي كه از انسان دارد، در نظام تربيتي خود، به توفيقاتي دست مي‏يابد، سخن به گزاف نگفته ‏ايم و چون اين آسماني و الهي اسلام از كامل‏ترين و واقع بينانه‏ترين شناخت، در مورد انسان برخوردار است، بيشترين توفيق را در قضيه تربيت نسل بدست آورده، روش تربيتي و اخلاقي حضرت فاطمه‏عليها السلام بهترين شيوه، و تجربه براي ساختن نسلي پاك و سعادتمند است. از اين رو جا دارد كه پيروان و ارادتمندان مكتب اسلام، با به كار بستن شيوه ‏ها و ظرايف تربيتي آن حضرت در رشد و تربيت نسلي پاك، و پيشرو همت نموده، سعادت دنيا و آخرت فرزندان خود را بيمه كنند.
روح انسان به گونه‏اي ساخته شده كه نياز به محبت و عطوفت، يكي از اساسي‏ترين نيازهاي روحي او محسوب مي‏شود، بدين جهت كودكان محروم از اين نياز فطري، دچار كمبودها و مشكلات رواني، و گاه نواقصي جسمي خواهند شد.
حضرت فاطمه‏عليها السلام كه خود از سرچشمه محبت و عطوفت رسول خداصلي الله عليه وآله سيراب گشتند و قلبش كانون محبت به همسر و فرزندان خود بوده، در اين جهت نيز وظيفه مادري خود را به بهترين شكل انجام مي‏داد.
سلمان مي‏گويد: روزي فاطمه زهراعليها السلام را ديدم كه مشغول آسياب بود. در اين هنگام، فرزندش حسين گريه مي‏كرد، و بي‏تاب بود عرض كردم براي كمك به شما آسياب كنم، يا بچه را آرام نمايم؟ ايشان فرمود:
"من به آرام كردن فرزند اولي هستم، شما آسياب را بچرخانيد"[3] از جمله مواردي كه در شيوه تربيت حضرت زهراعليها السلام جايگاه خاصي داشت، تحرك و بازي كودكان بود. اين فعاليت و تكاپو مقداري براي سلامتي و رشد مناسب كودك، ضروري است كه حتي براي تشويق آن‏ها به تحرك و بازي، بزرگترها نيز بايد تن به بازي و جست و خيز بدهند.
نقل شده است كه حضرت زهراعليها السلام با فرزندش امام حسن مجتبي‏عليه السلام بازي مي‏كرد و او را بالا مي‏انداخت و مي‏فرمود: "پسرم حسن، مانند پرت باش. ريسمان ظلم را از حق بركن. خداي را بپرست كه صاحب نعمتهاي متعدد است، و هيچ گاه با صاحبان ظلم و تعدي، دوستي مكن". همچنين نقل شده كه وقتي فرزندش حسين‏عليه السلام را بازي مي‏داد اين‏گونه مي‏فرمود: "تو به پدر من (پيامبر) شبيهي و به پدرت علي شباهت نداري". طبق همين نقل اين بيت، موجب خنده و تبسّم حضرت علي‏عليه السلام شد.[4] 

ج: رفتار با مردم: يكي از نقش‏آفريني‏هاي درخشان فاطمه‏عليها السلام بالا بردن فرهنگ جامعه، رشد فكر و انديشه مردم و رفع مشكلات و شبهات آنان است. آن حضرت از مسائل ساده گرفته، تا پيچيده‏ترين مشكلات را پاسخگو بود، و اين ميسّر نبود، مگر با احاطه علمي، قوت فكري و همت بلند ايشان. اين بانوي بزرگ اسلام، زجر تبليغ و رنج تعليم و تربيت را تحمل نموده، چون مشعلي فروزان در راه هدايت جامعه، نورافشاني كرده و با سوختن خود به دل و جان مردم، گرمي‏بخشيد و پاسداري از ارزشها و مفاخر اصيل، مبارزه پيگير با بدعتها، جهل، كجروي‏ها و ركود جامعه را خط مشي خود قرار داد. از اين رو امت نيز بايد، هر چه بيشتر به مقام و حقوق رهبر خود آگاه گردد و خود را چون شاگردي فروتن، در برابر او احساس كند، و به دامان او چنگ زند، از نقص به كمال، و از ضعف به قدرت، و از ظلمت به نور برسد.
حضرت فاطمه‏عليها السلام نمونه كامل اين مقصود است. ايشان از كودكي در متن اجتماع به سر برده، و با مردم همدم و همدرد بوده است. اين بانو رابطه‏اي صميمانه و عالمانه با ياران خود داشت.
زني به خدمت حضرت زهراعليها السلام رسيد و عرض كرد: مادر پير و ناتواني دارم كه در نماز بسيار اشتباه مي‏كند، مرا فرستاده تا از شما بپرسم كه چگونه نماز بخواند. آن حضرت فرمود: هر چه مي‏خواهي بپرس. آن زن سؤالات خود را مطرح كرد، تا به ده سؤال رسيد و حضرت‏عليها السلام با روي گشاده جواب داد. زن از زيادي پرسش خود، شرمنده شد و گفت: شما را بيش از اين زحمت نمي‏دهم. حضرت فاطمه‏عليها السلام باز هم بپرس. آن گاه براي تقويت روحيه وي چنين فرمود: اگر به كسي كاري واگذار كنند، براي مثال از او بخواهند كه بار سنگيني را به ارتفاع بلندي حمل كنند و در برابر اين كار صد هزار دينار به او جايزه بدهند، آيا او با توجه به آن پاداش احساس خستگي مي‏كند؟ زن جواب داد نه. آن حضرت فرمود: من در مقابل پرسشي كه جواب مي‏گويم از خدا پاداشي به مراتب بيشتر دريافت مي‏كنم و هرگز ملول و خسته نمي‏شوم. از رسول خداصلي الله عليه وآله شنيدم كه روز قيامت دانشمندان اسلام در برابر خدا حاضر مي‏شوند و به اندازه علم و تلاش و كوششي كه در راه آموزش و هدايت مردم داشته ‏اند، از خداي خود پاداش مي‏گيرند.
سخن آخر: براي رسيدن به جامعه متعالي كه در آن جامعه شخصيت زن، به جايگاه حقيقي خود برسد، الگوي پذيري از اسوه زنان عالم حضرت زهراعليها السلام ضروري است تا با نگاه كردن زن به زندگي سراسر عبرت حضرت زهراعليها السلام مثل روش همسرداري تربيت فرزندان، كيفيت برخورد با مردم و اجتماع، چگونگي حضور در جامعه و فعاليت‏هاي اجتماعي، خود را در راستاي رفتار آن بزرگوار قرار داده، تا به شأن و منزلت حقيقي نايل آيد.


[1] . علامه مجلسي، بحارالانوار، (من منشورات الحكمة الاسلاميه) ج 43، ص 117.
[2] . رياحين الشريعه، ج 1، ص 143.
[3] . علامه مجلسي، همان، ص 280.
[4] . عذرا انصاري، جلوه ‏هاي رفتاري حضرت زهراعليها السلام (دفتر تبليغات اسلامي) ص 39.
( انديشه قم )