نعمت چشم و شكر آن

در میان نعمت ها، نعمت چشم از نعمت های بسیار مهم و شگفت انگیز است، و به راستی از دست دادن چنین نعمتی، دنیا را بر انسان تاریك می كند، و موجب نابودی ابزار مهم شناخت و درك حقایق می شود.

چشم را معمولا به یك دستگاه دوربین عكاسی تشبیه می كنند، كه با عدسی بسیار ظریف خود از صحنه های مختلف عكس برداری می كند، عكس هایی كه به جای فیلم، روی شبكیه چشم منعكس می شود، و از آن جا به وسیله اعصاب بینایی به مغز منتقل می گردد، این دستگاه عكس برداری فوق العاده ظریف و دقیق، در شبانه روز ممكن است هزاران عكس از صحنه های مختلف بردارد، ولی دستگاه های عكس برداری از جهات زیادی قابل مقایسه با عجایب چشم نیست كه این مطلب در جای خود بیان شده است، از جمله این كه در دوربین های عكاسی باید فیلم ها را عوض كنند، و یك حلقه فیلم كه تمام شد باید حلقه دیگری جای آن بگذارند، اما چشم های انسان در تمام طول عمر فیلم برداری می كنند، بی آن كه چیزی از آن عوض شود.1

بنابراین چشم و بینایی از نعمت های بزرگ است، و در برابر نعمت باید شكرانه آن را بجا آورد، شكرانه چشم آن است كه انسان آن را از بدی ها پاك سازد، و به وسیله آن به معرفت و كمالات خود بیفزاید، كه از آن در زبان قرآن به چشم بینا یاد شده، و آنان كه چشم بینا ندارند مورد سرزنش قرآن قرار گرفته اند، چنان كه قرآن در وصف دوزخیان پست تر از حیوان می فرماید: «وَلَهُمْ أَعْیُنٌ لاَّ یُبْصِرُونَ بِها؛ (اعراف.971) آنها چشمانی دارند كه با آن نمی بینند.» یعنی كور معنوی هستند. و در مورد دیگری می فرماید: «أَلَمْ نَجْعَل لَّهُ عَیْنَیْنِ (بلد.8) آیا برای او (انسان) دو چشم قرار ندادیم.» این تعبیر بیانگر آن است كه انسان باید با توجه به این نعمت ها، پرده غرور و غفلت را از جلو بینش خود بردارد، و از سوی دیگر در مورد این نعمت های شگفت آور و كارساز بیندیشد، و پیرامون آفریدگار این نعمت ها تفكر كند، سپس با تحریك حس شكرگزاری در درون جانش، به سوی معرفت خداوند توجه عمیق نماید.

شكر عملی نعمت چشم به این است كه آن را كنترل كند، و از هرگونه هرزگی و خیانت باز دارد، و نیز به این مطلب توجه داشته باشد كه كفران نعمت موجب سلب آن خواهد شد و چه بسا هرزگی خیانت با چشم موجب خشم الهی و نابودی و نابینایی چشم گردد.

انسان غافل بر اثر غرور، یك چنین نعمتی را از دست می دهد و علاوه بر آن نكبت های دیگری از ناحیه خیانت و هرزگی چشم عاید او می شود.


پرهیز از چشم چرانی از نگاه قرآن

قرآن می فرماید: «به مردان با ایمان بگو چشم های خود را (از نگاه به نامحرمان) فرو گیرند، و حریم عفت خود را حفظ كنند، این برای آنها پاكیزه تر است، خداوند از آن چه انجام می دهند آگاه است. و به زنان با ایمان بگو چشم های خود را (از نگاه هوس آلود) فرو گیرند.» (نور.13)

دو عامل برای حفظ حریم عفاف، و دوری از هرزگی و انحراف جنسی اثر به سزا دارد. 1-پرهیز از چشم چرانی كه بیشتر در مردان آشكار می شود. 2-خودآرایی و خودنمایی كه بیشتر در زنان دیده می شود. اسلام در هر دو مورد تأكید كرده كه مراقب این دو عامل باشید تا از آسیب های انحرافات در امان بمانید.

واژه یغضوا و یغضضن در آیه بالا از «غض» گرفته شده كه به معنی كاستن نگاه، و پایین آوردن آن است، یعنی لازم نیست كه مرد و زن هنگام عبور از كنار نامحرمان یا در مجالس آنها، چشمان خود را ببندند، كه منظره بدی پیدا كند، و یا راه رفتن را ناممكن سازد، بلكه منظور این است كه انسان به هنگام نگاه كردن، هرگاه نامحرمی در حوزه دیدش قرار گرفت، چشمانش را به گونه ای فرو گیرد كه نامحرم از حوزه دید تند او خارج شود. در آیه فوق به فلسفه این دستور اشاره شده و می فرماید: «انجام این دستور برای آنها بهتر و پاكیزه تر است.» یعنی چشم چرانی و انحراف چشم، انسان را از مرز و حریم عفت خارج ساخته، و موجب آلودگی و لودگی و انحرافات جنسی و پیامدهای شوم آن خواهد شد و اخلاق انسان را تباه ساخته، و او را در پرتگاه سقوط قرار می دهد.

دو عامل برای حفظ حریم عفاف، و دوری از هرزگی و انحراف جنسی اثر به سزا دارد.

1- پرهیز از چشم چرانی كه بیشتر در مردان آشكار می شود.

2- خودآرایی و خودنمایی كه بیشتر در زنان دیده می شود. اسلام در هر دو مورد تأكید كرده كه مراقب این دو عامل باشید تا از آسیب های انحرافات در امان بمانید.

پرهیز از خیانت چشم

خیانت از گناهان كبیره ای است كه ضد آن امانت است، به همان اندازه كه امانت داری خوب است، به همان اندازه بلكه بیشتر، خیانت، زشت و مورد نكوهش قرار گرفته است، تا آن جا كه امیرمؤمنان علی(ع) فرمود: «ایاك و الخیانه فانها شر معصیه 2 از خیانت كردن پرهیز و دوری كن كه زشت ترین گناه است.» نیز فرمود: «رأس النفاق الخیانه؛3 خیانت در رأس نفاق و دورویی است.»

سدر مورد خیانت چشم، گاهی چشم در جاهای مخفی و خلوتگاه ها به طور مرموزی -كه كسی باخبر نشود- نگاه گناه آلود می كند، از چنین گناهی به خیانت چشم تعبیر می شود، خداوند در قرآن هشدار داده و می فرماید: «یَعْلَمُ خَائِنَةَ الْأَعْیُنِ وَمَا تُخْفِی الصُّدُورُ؛ (نور.91) خداوند چشم هایی را كه به خیانت می گردد و آنچه را در سینه ها پنهان می دارند می داند.» قبل از این آیه سخن از قیامت و سختی ها و عذاب های قیامت به میان آمده، و این آیه بیانگر آن است كه خدایی كه از حركات دزدكی و مخفیانه چشم ها و اسرار درون سینه ها آگاهی كامل دارد، در آن روز بر این اساس، دادرسی و داوری می كند، و با این آگاهی دقیق، به حساب رسی می پردازد، بنابراین مراقب باشیم كه حتی نگاه ضعیف ما هم، آلوده به گناه نباشد، كه از امام صادق(ع) در مورد این آیه پرسیدند، فرمود: «آیا ندیده ای كه گاه انسان به چیزی نگاه می كند. اما چنین وانمود می كند كه به آن نگاه نمی كند؟ همین نگاه خیانت آلود است.4

توضیح این كه خیانت در چشم دارای اشكال گوناگونی است، گاهی زل و آشكار است، و گاهی استراق بصر و دزدكی است، و گاه به صورت اشاره و چشمك زدن كه مقدمه برای نقشه شیطانی است، از اینرو باید به طور جدی و دقیق مراقب بود كه چشم هیچ گونه خیانت نكند، تا چه رسد به این كه به مرحله هرزگی و چشم چرانی برسد.

به هر حال آنچه باید مورد توجه كامل قرار گیرد این است كه همه ما در محضر خدا هستیم، و خداوند بر همه چیز حتی به اسرار نهان آگاهی دارد، و به چگونگی یك لحظه بلكه كمتر از یك لحظه نگاه چشم، آگاهی دارد، و براساس همین آگاهی، در روز قیامت قضاوت می كند. بنابراین چنین عقیده ای می تواند نقش مهمی در تهذیب نفوس و مراقبت و كنترل چشم داشته باشد.

می گویند: یكی از علمای بزرگ نجف اشرف پس از پایان تحصیلات خود تصمیم گرفت به وطن بازگردد، و برای همیشه در وطن به ارشاد مردم بپردازد، نزد استادش برای خداحافظی رفت، هنگام خداحافظی از او تقاضای موعظه كرد، استاد به او گفت: اندرزم كلام خدا است، این آیه را هرگز فراموش نكن: «أَلَمْ یَعْلَمْ بِأَنَّ اللَّهَ یَرَى (علق.41) آیا انسان نمی داند كه خداوند همه چیز را می نگرد؟»

 

1-برای توضیح بیشتر، و بیان ویژگی های چشم به تفسیر نمونه، ج 27، ص 18 تا 22 مراجعه شود.

2 و 3 مستدرك الوسائل، ج 2، ص .506

4-تفسیر صافی، ذیل آیه 19 نور.